أبو ياسر بن أخطب

أبوياسرنَضَرى: برادر حيىّ بن أخطب (رئيس قبيله بنى نضير) از دانشمندان بزرگ يهود و از دشمنان سرسخت پيامبر صلى الله عليه و آله بود.

از جزئيات زندگى او اطلاعى در دست نيست. نخستين سخنى كه از وى در اختيار است، به زمان هجرت پيامبر به مدينه باز مى گردد. صفيه، همسر پيامبر و دختر حيىّ بن أخطب مى گويد: چون رسول خدا به مدينه هجرت كرد و در قبا (ديار بنى عمروبن عوف) فرود آمد، پدر و عمويم صبح گاه به ديدن او رفته، تا غروب در آن جا ماندند و وقتى بازگشتند، سخت اندوهگين بودند. شنيدم كه عمويم درباره رسول خدا به پدرم مى گفت:آيا او را مى شناسى؟ او همان پيامبر موعود است؟ گفت: به خدا آرى. عمويم گفت:احساس درونى ات درباره او چيست؟ گفت: به خدا سوگند تا زنده‌ام با او دشمنم. از اين گفت وگو، هم موقعيت أبوياسردر جامعه بنى نضير و هم تكاپوى او در پى كشف جاى گاه پيامبر صلى الله عليه و آله روشن مى شود؛ به هر روى، أبوياسر از كسانى است كه وقتى گرايش مردم مدينه به رسول خدا را ديد، بر خلاف پيمانْ نامه رسمى و عمومى كه طبق آن به حمايت از پيامبر و دورى از دشمنانش متعهد شده بود، با پرسش هاى واهى و غلط انداز، به كارشكنى پرداخت و بدين گونه، دشمنى و ستيز خويش را با حضرت نشان داد.

أبوياسر نيز چون برادرش، از اين كه خداوند پيامبر را از ميان عرب برگزيده، به شدت حسادت مى كرد و براى بازگرداندن مردم از اسلام، تمام توان خويش را به كار مى بست. علت دشمنى وى و هم فكرانش آن بود كه با پذيرش عمومى اسلام، منافعشان به خطر مى افتاد. فرجام أبوياسر در تاريخ روشن نيست.

أبوياسر در شأن نزول :

مفسران، أبوياسررا نيز در شأن نزول آياتى كه از احبار يهود و بزرگان آن سخن دارد، داخل دانسته اند:

1. در ذيل آيه 109 بقره/ 2 از ابن عباس نقل است كه حيىّ بن أخطب و أبوياسراز حسودترين يهود درباره عرب ها بودند و چون خداوند، پيامبرش را از آنان برگزيد، در بازگرداندن مردم از اسلام مى كوشيدند كه خداوند درباره آنان فرمود: «وَدَّ كَثيرٌ مِن اهلِ الكِتبِ لَو يَرُدُّونَكُم مِن بَعدِ ايمنِكُم كُفّارًا حَسَدًا مِن عِندِ انفُسِهِم مِن بَعدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الحَقُّ فَاعفوا واصفَحوا حَتّى يَأتِىَ اللَّهُ بِامرِهِ انَّ اللَّهَ عَلى كُلّ شَى ءٍ قَدير بسيارى از اهل كتاب پس از آن كه حقيقت بر آن ها آشكار شده، از روى حسد، دوست دارند شما را پس از ايمان آوردنتان به كفر بازگردانند. عفو و گذشت كنيد تا خدا فرمانش را بياورد؛ كه او بر هر كارى تواناست».

2. واحدى از ابن عباس آورده كه آيه 135 بقره/ 2 درباره سران يهود مدينه، از جمله أبوياسرو نيز نصاراى نجران است كه در باب برترى كيش خود با مسلمانان به مخاصمه برخاستند و يهوديان مى گفتند: پيامبر ما برترين پيامبران و تورات ما برترين كتاب ها و دين ما برترين اديان است و بدين گونه به عيسى عليه السلام و انجيل، و محمد صلى الله عليه و آله و قرآن كفر مى ورزيدند و مسيحيان نيز چنين ادعايى داشتند. خداوند در پاسخ به آنان چنين نازل كرد: «و قَالوا كونوا هُودًا او نَصرى تَهتَدوا قُل بَل مِلَّةَ ابرهيمَ حَنيفًا و ما كانَ مِنَ المُشرِكين/ گفتند: يهودى يا نصرانى شويد تا هدايت يابيد. بگو: ما كيش يكتاپرستى ابراهيم را برگزيديم و او مشرك نبود».

3. «انَّ الَّذينَ يَكتُمونَ ما انزَلَ اللَّهُ مِنَ الكِتبِ ويَشتَرونَ بِهِ ثَمَنًا قَليلًا اولكَ ما يَأكُلونَ فى بُطونِهِم الَّا النّارَ ولا يُكَلّمُهُمُ اللَّهُ يَومَ القِيمَةِ ولا يُزَكّيهِم ولَهُم عَذابٌ الِيم آنان كه كتاب فرود آمده از سوى خدا را پنهان مى دارند تا بهاى اندكى بستانند، شكم هاى خود را جز از آتش انباشته نمى سازند و خدا در روز قيامت با آن ها سخن نگويد و پاكشان نسازد و بهره آن ها عذابى دردآور است.» (بقره/ 2، 174) نزول اين آيه را درباره تنى چند از سران يهود، از جمله أبوياسر بن أخطب دانسته اند كه از پيروان خود هدايايى مى گرفتند و به آنان نويد مى دادند كه پيامبرى از ميان خود آنان ظهور خواهد كرد و وقتى پيامبرى از غير آنان برانگيخته شد، از ترس نابودى منافع خود، رسالت پيامبر را با واژگون نمايى صفات آمده در كتاب، كتمان مى كردند تا مردم را از پيروى او باز دارند و خداوند، اين گونه به آنان پاسخ گفت.

4. نقل است كه أبوياسرو برادرش حيىّ و گروهى ديگر، درباره مدت عمر پيامبر و امتش (مدت پادشاهى او و امتش) با او به مناظره برخاسته، پاسخ آن را از طريق تأويل حروف مقطعه به حساب ابجد مى جستند كه آيه نازل شد: «هُوَ الَّذِى انزَلَ عَلَيكَ الكِتبَ مِنهُ ءايتٌ مُحكَمتٌ هُنَّ امُّ الكِتبِ واخَرُ مُتَشبِهتٌ فَامَّاالَّذينَ فى قُلوبِهِم زَيغٌ فَيَتَّبِعونَ ما تَشبَهَ مِنهُ ابتِغاءَ الفِتنَةِ وابتِغاءَ تَأويلِهِ اوست خدايى كه اين ] كتاب را بر تو فرو فرستاد. برخى از آن، آيه هاى محكم است كه آن ها اصل كتاب است و برخى ديگر متشابه است؛ امّا آن ها كه در دلشان كژى/ انحراف از راه راست ] است، آن چه را متشابه است، براى فتنه جويى و در جستن تأويل آن و ... پى مى گيرند». (آل عمران/ 3، 7)

ابن اسحاق، از ابن عباس و جابربن عبدالله بن رئاب نقل كرده كه أبوياسراز كنار پيامبر مى گذشت كه آيه آغازين سوره بقره: «الم ذلِكَ الكِتبُ لا رَيبَ فيهِ ...) را شنيد. نزد برادرش و ديگر يهوديان رفت و آن چه را شنيده بود، با آنان در ميان گذاشت. آنان جهت آزمودن حضرت و كسب اطلاع بيش تر، پيش پيامبر آمده، با پرس و جوهايى در باب

حروف مقطعه در پى كشف مدت عمر و دوام حكومت و نبوت آن حضرت برآمدند و در نهايت، اظهار ترديد و سردرگمى كردند كه اين آيه درباره آنان نازل شد.

5. ابوالفتوح رازى در ذيل آيه 78 آل عمران/ 3 «و انَّ مِنهُم لَفَريقًا يَلوونَ السِنَتَهُم بِالكِتبِ لَتَحسَبوهُ مِنَ الكِتبِ و ما هُو مِنَ الكِتبِ ... و از ميان ايشان گروهى هستند كه به شيوه كتاب خدا سخن مى گويند تا پنداريد كه آن چه مى گويند، از كتاب خداست؛ در حالى كه از كتاب خدا نيست ...» آنان را گروهى از يهوديان، از جمله أبوياسرمى داند كه زبان در مى پيچند بر سبيل تحريف و تغيير؛ يعنى از خود چيزى مى خوانند در تغيير صفت محمد صلى الله عليه و آله و در آيت رجم و مانند آن، به آوازى كه به او تورات خوانند، و مى نمايند كه تورات است و مراد از «كتاب» تورات است.

6. از مقاتل نقل است كه رؤساى يهود، چون أبوياسرو ديگران، عبدالله بن سلام و ياران او از اهل كتاب را كه به اسلام گرويدند، سرزنش مى كردند و آزار مى دادند كه خداوند درباره آنان آيه 111 آل عمران/ 3 را فرو فرستاد:«لَن يَضُرّوكُم الّا اذىً جزآزارى اندك، هرگز به شما زيانى نخواهند رسانيد».

7. آورده اند «4» كه عده اى از سران يهود، از جمله أبوياسرنزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمده، پرسيدند:به كدام يك از رسولان پيشين باور دارى؟ حضرت با تمسك به آيه 136 بقره/ 2 فرمود: ما به خدا و آياتى كه بر ما نازل شده و نيز آن چه بر ابراهيم، اسماعيل، اسحاق، يعقوب و اسباط نازل شده و نيز آن چه براى موسى و عيسى فرستاده شده و ... ايمان داريم. چون نام عيسى عليه السلام به ميان آمد، آنان وى را انكار كرده، گفتند: ما به او و به كسى كه به وى مؤمن است، ايمان نمى آوريم كه خداوند آيه 59 مائده/ 5 را درباره آنان نازل كرد: «قُل ياهلَ الكِتبِ هَل تَنقِمونَ مِنّا الّا ان ءامَنّا بِاللَّهِ وما انزِلَ الَينا وما انزِلَ مِن قَبلُ وانَّ اكثَرَكُم فسِقون بگو: اى اهل كتاب! آيا جز اين بر ما خرده و عيب مى گيريد كه به خدا و آن چه بر ما فرود آمده و آن چه پيش از اين نازل شده، ايمان آورده ايم و حال آن كه بيش ترين شما بدكار هستيد؟»

منبع: اعلام القرآن، ج 1، ص: 528