[تَابَ] اللّٰه تعالى على العبد توبة و متاباً.شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم ، جلد2 ، صفحه783
تَابَ العبد: إِذا رجع عن الذنب، فهو تائب و توّاب.شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم ، جلد2 ، صفحه783
تَوْب. تَوْبَه. مَتَاب همه بمعنى رجوع و برگشتن است در قاموس و صحاح و اقرب الموارد، قيد معصيت را اضافه كرده و گفته‌اند: رجوع از معصيت ولى رجوع مطلق صحيح است زيرا اين كلمه در بارۀ خداى تعالى نيز بكار رفته و در او رجوع از معصيت معنى ندارد در مجمع ذيل آيۀ 37 بقره فرموده: اصل توبه رجوع از عمل گذشته است. گويا مجمع نيز توبۀ عبد را در نظر داشته است. در الميزان در جاهاى متعدد آنرا مطلق رجوع فرموده و اين كاملا صحيح و باستعمال قرآن اوفق است. معناى توبه همانطور كه گفته شد رجوع است النهاية توبۀ خدا با توبۀ عبد فرقش آنست كه توبۀ عبد برگشتن بسوى خداست با ترك معصيت و تصميم عدم ارتكاب بآن، و توبۀ خدا باز گشت به بنده است با رحمت و مغفرت و با موفّق كردن بتوبه (جملۀ اخير را بعدا توضيح خواهيم داد). بايد دانست: باز گشت خداى مهربان بسوى بنده از بازگشت بنده بيشتر است.قاموس قرآن ، جلد1 ، صفحه285
التَّوَّاب: الله تعالى، يَتُوبُ على عِبَادِهِ، و اللفظة من صيغ المبالغة.مجمع البحرين ، جلد2 ، صفحه14
التّوب يعنى ترك گناه به بهترين وجه، واژه - تَوْبَة، از جهاتى از اعتذار رساتر است زيرا اعتذار و عذرخواهى بر سه وجه است: 1 - اينكه عذر خواهنده مى‌گويد نكرده‌ام. 2 - يا باين دليل گناه كردم. 3 - يا اينكه گناه كردم بد كرده‌ام و ديگر تكرار نمى‌كنم. كه اين معانى وجه چهارم ندارد و قسمت اخير يعنى معنى سوّم همان توبه است. توبه در شرع يعنى 1 - ترك كردم گناه بخاطر زشتى آن 2 - پشيمانى از انجام آن 3 - قصد و اراده و عزم بر ترك بازگشت به گناه 4 - و همچنين تدارك نمودن زمينۀ ممكن براى جلوگيرى از اعاده آن، هرگاه اين چهار شرط فراهم شود شرايط توبه و عدم بازگشت به گناه كامل گشته است. و تَابَ الى اللّه - يعنى آنچه را كه بازگشت بخدا لازم است بخاطر آورد.ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن ، جلد1 ، صفحه349
التَّوَّاب - هم زياد توبه‌كننده است يعنى هر زمانى از پاره‌اى از گناهان بترتيب توبه مى‌كند تا اينكه همه آنها را ترك كند و همين واژه يعنى توّاب دربارۀ خداوند نيز به كار مى‌رود زيرا خداى نيز در هر حالى بعد از حال ديگر پذيرنده توبۀ زياد و پياپى بندگان است.ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن ، جلد1 ، صفحه350
اَلتَّوّٰابُ من صفات اللّٰه تعالى هو الّذي يتوب على عباده، و التواب من الناس هو الّذي يتوب إلى ربه.تهذیب اللغة ، جلد14 ، صفحه237
قال الليث: تابَ الرجلُ إلى اللّٰه يَتوبُ تَوْبَةً و مَتابا، قلت: أصل تَابَ عاد إلى اللّٰه و رجع و أنابَ و تَابَ اللّٰه عليه، أي عاد عليه بالمغفرة.تهذیب اللغة ، جلد14 ، صفحه236
اَلتَّوْبُ: ترك الذنب على أجمل الوجوه، و هو أبلغ وجوه الاعتذار، فإنّ الاعتذار على ثلاثة أوجه: إمّا أن يقول المعتذر: لم أفعل، أو يقول: فعلت لأجل كذا، أو فعلت و أسأت و قد أقلعت، و لا رابع لذلك، و هذا الأخير هو التوبة، و اَلتَّوْبَةُ في الشرع: ترك الذنب لقبحه و الندم على ما فرط منه، و العزيمة على ترك المعاودة، و تدارك ما أمكنه أن يتدارك من الأعمال بالأعمال بالإعادة، فمتى اجتمعت هذه الأربع فقد كملت شرائط التوبة. و تَابَ إلى اللّه، فذكر«إلى اللّه» يقتضي الإنابة.مفردات ألفاظ القرآن ، جلد1 ، صفحه169
اَلتَّوَّابُ: العبد الكثير التوبة، و ذلك بتركه كلّ وقت بعض الذنوب على الترتيب حتى يصير تاركا لجميعه، و قد يقال ذلك للّه تعالى لكثرة قبوله توبة العباد حالا بعد حال.مفردات ألفاظ القرآن ، جلد1 ، صفحه169