سوره روم
"روم" نام اقوامى از انسانهاست كه در ساحل مديترانه در غرب آسيا زندگى مى‌كنند، در آن ايام اين اقوام امپراطورى بزرگ و وسيعى تشكيل داده بودند، به طورى كه دامنه آن تا حدود شامات توسعه يافته بود.[1]
مفهوم کلي سوره
نشانه‌هاى الهى در جهان و توحيد فطرى؛
ثواب و عقاب‌هاى رستاخير؛
ارتباط حالات مردم با رويدادهاى زندگى؛
ارتباط گذشته و آينده‌ى بشر؛
پيشگويى اعجازآميز درباره‌ى جنگ ايران و روم.[2]
اسامي سوره
روم
علت نام‌گذاري
«سوره روم» تنها نام اين سوره روم است كه به مناسبت آي? دوم آن نام‌گذارى شده است.[3]
تعداد آيات
سوره روم شصت آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره روم هشتصدونوزده کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره روم سه‌هزاروپانصدوسي‌وچهار حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره روم عبارت‌اند از:
يادآورى توحيد فطرى و شناخت خدا از طريق نشانه‌هاى او در جهان؛
يادآورى قيامت و عذاب و ثواب آن؛
كشف ارتباط استوار ميان حالات مردم و روى‌دادهاى زندگى و نيز ارتباط گذشت? بشريت با وضع موجود و آينده‌ى او و قوانين هستى.[7]
محتوا و موضوعات
مطالب سوره روم را در هفت بخش مى‌توان خلاصه كرد.
پيشگويى از پيروزى روميان بر ايرانيان در جنگى كه در آينده درگير مى‌شد، به مناسبت گفتگويى كه ميان مسلمانان و مشركان در اين زمينه روى داده بود؛
گوشه‌اى از طرز فكر و چگونگى حالات افراد بى‌ايمان، و سپس تهديدهايى نسبت به آنها در مورد عذاب و كيفر الهى در رستاخيز؛
بخش مهمى از آيات عظمت خداوند در آسمان و زمين و در وجود انسانها از قبيل خروج حيات از مرگ، و مرگ از حيات، خلقت انسان از خاك، نظام زوجيت و آفرينش همسران براى انسانها و رابطه مودت در ميان آنها، آفرينش آسمان و زمين، اختلاف زبانها، نعمت خواب در شب و جنبش در روز، ظهور رعد و برق و باران، و حيات زمين بعد از مرگ، و تدبير امر آسمان و زمين به امر خدا؛
سخن از توحيد فطرى بعد از بيان دلائل آفاقى و انفسى براى شناخت خدا؛
بازگشت به شرح و تبيين حالات افراد بى ايمان و گنه كار، و ظهور فساد در زمين بر اثر گناهان آنها؛
اشاره‌اى به مساله مالكيت و حق ذى‌القربى و نكوهش از رباخوارى؛
بازگشت مجددى به دلائل توحيد و نشانه‌هاى حق و مسائل مربوط به معاد.
روى هم رفته در اين سوره همچون سوره‌هاى ديگر قرآن مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان به هم آميخته شده است كه معجون كاملى براى هدايت و تربيت نفوس فراهم ساخته است.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: «هر كه سوره روم را قرائت كند ده برابر اجر ملائكه‌اى كه بين آسمان و زمين مشغول تسبيح پروردگار بوده، به او اجر داده شده و آنچه را كه در آن روز و شب از او ثواب فوت شده باشد به او داده خواهد شد».[9]
محل نزول
تمام سوره روم بگفتار حسن در مكه نازل شده بجز يك آيه و آن «فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ ...» ميباشد.[10]
زمان نزول
سوره روم بعد از سوره عنكبوت در مكه نازل گرديد، بنابراين سوره روم هم در نزديكي‌هاى هجرت نازل شده است.[11]
فضاي نزول
روم امپراطورى بزرگى بود كه بر متصرفات وسيعى در آسيا و اروپا و آفريقا حكومت داشت، ايتاليا نيز قسمتى از آن محسوب مى‌شد، ميان آنها و اهل فارس (ايرانيان) جنگ هاى بزرگى واقع شده است، يكى از آن جنگ ها در نواحى شام نزديك حجاز رخ داد كه به هزيمت روميان تمام شد. مشرکان از پيروزي ايرانيان مشرک بر روميان مسيحي که صاحب کتاب بودند خوشحال بودند و آنرا مقدمه‌اي بر شکست دين نو پاي اسلام در مکه مي‌دانستند و استدلال مي‌کردند اگر ادياني که ادعا مي‌کنند الهي هستند مورد تاييد خداوند بودند هيچوقت نبايد شکست بخورند. اين استدلال هر چند که پايه استواري نداشت اما ممکن بود در دل برخي از تازه مسلمانان ترديد ايجاد کند فلذا خداوند در چنين فضايي اين سوره را نازل نمود. و قرآن خبر داد كه روميان در عرض سه تا نه سال بر فارس پيروز خواهند شد.
سوره روم با وعده‌اى از خدا شروع مى‌شود و آن اينكه روم بعد از مغلوب شدن كه به وقت نزول سوره مغلوب شده بود، بر اهل فارس غلبه خواهد كرد، سپس وعده بزرگ آخرت مطرح مى‌شود كه همه آن روز به سوى خدا بر مى‌گردند، آن گاه مقدارى از آيات ربوبيت و صفات خاصه خدا ذكر مى‌شود و در آخرت با وعده نصرت به رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله، سوره مباركه به انجام مى‌رسد و با آيه فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ وعده موعود تأكيد مى‌گردد و چند آيه پيش از آن گفته شده: وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ. پس غرض سوره روم در رابطه با وعده قطعى خدا در نصرت دين است، وعده غلبه روم بر فارس جلو افتاده تا با عملى شدن وعده پيروزى روم به عملى شدن وعده پيروزى دين استدلال شود و نيز از اين راه و راه عقل به وعده آخرت احتجاج شده است.[12]
ترتيب در مصحف
سوره روم در چينش كنونى قرآن سى‌امين سوره به شمار مى‌آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره روم هشتادوچهارمين سوره در ترتيب نزول است. و بعد از سوره انشقاق نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
در پايان سوره عنكبوت، خداوند از افرادى كه در راه او جهاد نموده‌اند تقدير نموده و به اجمال و اختصار گذارده بود و اينك در آغاز سوره روم به تفصيلش مى‌پردازد.[15]
ويژگي
سوره روم با حروف مقطعه آغاز شده و از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[16]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
[1]ترجمه تفسير الميزان، ج16، ص: 233
[2]تفسير قرآن مهر، ج16، ص 115
[3]تفسير قرآن مهر، ج16، ص 117
[4]الكشف و البيان، ج7، ص 291
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج16، ص 118
[8]تفسير نمونه، ج16، ص 356-355
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج19، ص 93
[10]همان
[11]تفسير أحسن‌الحديث، ج8، ص 167
[12]تفسير أحسن‌الحديث، ج8، ص 169-168 با تصرف و اضافات
[13]تفسير قرآن مهر، ج16، ص 117
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج19، ص 93
[16]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34