سوره حجر
حجر (بر وزن فلس)، تحجير آن است كه بر اطراف محلى سنگ بچينند، محل تحجير شده را حجر (بر وزن علم) گويند.[1]
مفهوم کلي سوره
ايمان به خدا از طريق مطالعه در اسرار آفرينش؛
معاد و فرجام عذاب‌آلود كافران.[2]
اسامي سوره
حجر
علت نام‌گذاري
«سوره حجر»؛ تنها نام اين سوره «حِجْر» است و از نام سرزمين قوم ثمود گرفته شده كه منطقه‌اى بين مدينه و شام بوده است. در آيات هشتاد تا هشتاد و چهارم اين سوره مطالبى دربار? اصحاب حجر (قوم صالح/ ثمود) بيان شده است.[3]
تعداد آيات
سوره حجر نودونه آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره حجر ششصدوپنجاه‌وچهار کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره حجر دوهزاروهفتصدوشصت حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف كلى سوره حجر را مى‌توان اين گونه برشمرد:
توجه به مبدأ آفرينش و ايمان به خدا از طريق مطالعه در اسرار آفرينش؛
مسئل? معاد و فرجام هولناكى كه در انتظار كافران است.[7]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره حجر را در هفت بخش مي توان خلاصه كرد:
آيات مربوط به مبدء عالم هستى و ايمان به او از طريق مطالعه در اسرار آفرينش؛
آيات مربوط به معاد و كيفر بدكاران؛
اهميت قرآن و عظمت اين كتاب آسمانى؛
داستان آفرينش آدم و سركشى ابليس و سرانجام كار او، به عنوان يك هشدار و بيدار باش براى همه انسانها؛
اشاره به سرگذشت اقوامى همچون قوم لوط و صالح و شعيب، براى تكميل اين هشدار؛
انذار و بشارت و اندرزهاى مؤثر و تهديدهاى كوبنده و تشويق‌هاى جالب؛
دعوت از پيامبر به مقاومت و دلدارى او در برابر توطئه‌هاى شديد مخالفان كه مخصوصا در محيط مكه بسيار زياد و خطرناك بود.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب، از پيامبر گرامى اسلام روايت كرده است كه: «هر كس سوره حجر را قرائت كند، به عدد تمام مهاجرين و انصار و آنهايى كه محمد صلياللهعليهوآله را استهزاء كرده‌اند، خداوند به او ده حسنه خواهد داد.»[9]
محل نزول
قتاده و مجاهد گويند: سوره حجر مكى است. حسن گويد: تنها آيه: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» و آية «كَما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ» مدنى است..[10]
زمان نزول
سوره حجر در سالهاي هفتم و هشتم بعثت نازل شده است.[11]
فضاي نزول
در سال هاي هفتم و هشتم بعثت عناد و لجاجت مشرکان نسبت به پيامبر صلياللهعليهوآله و قرآن بيشتر از قبل شده بود و مشرکان در آن برهه از جانب آن حضرت و معجزه همراهش شديدا احساس خطر مي‌کردند آنها سعي داشتند با آوردن کلماتي شبيه به کلمات قرآن از اعتبار و اتقان قران بکاهند آنان هر موقع فرصت مي‌يافتند پيامبر و آيات نازله را مسخره مي‌کردند و تمام سعي‌شان بر اين بود که با هر وسيله‌اي که بتوانند توجه‌ها را از سمت آن حضرت برگردانند. سوره حجر در چنين فضايي نازل شده است و با توجه دادن به مسئله خلقت و معاد انسان و اهميت قران و حفظ آن از هرگونه تحريف و تعرض متجاوزان، به امت‌هاي گذشته و سرنوشت آنان نيز اشاره‌اي دارد تا مايه تسکين و دلداري حضرت باشد.
ترتيب در مصحف
سوره حجر در چينش كنونى قرآن، پانزدهمين سوره به شمار مى‌آيد.[12]
ترتيب بر اساس نزول
سوره حجر پنجاه‌وچهارمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره يوسف نازل شده است.[13] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
در پايان سوره ابراهيم، نامى از قرآن به ميان آمد. در آنجا فرمود: قرآن كريم، براى راهنمايى مردم مسلمان كافى است. اكنون سوره حجر را نيز با مطلبى پيرامون قرآن و اينكه اين كتاب آسمانى بيان كننده احكام دين است، آغاز مى‌كند.[14]
ويژگي
سوره حجر با حروف مقطعه شروع شده است و از سور رائيات است(سوره هاي يونس و هود و يوسف و إبراهيم و حجر را رائيات يا راآت مي نامند.)
ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جاي انجيل به من عطا کرده است.» [15] (رائيات سوره هايي هستند که با «الر» و طواسين سوره هايي هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)
همچنين سوره حجر از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[16]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
طولانى‌ترين كلم? قرآن، يعنى واژ? «فأَسْقَيْناكُموه» در اين سوره است.[19]
[1]قاموس قرآن، ج2، ص 108
[2]تفسير قرآن مهر، ج11، ص 105
[3]تفسير قرآن مهر، ج11، ص 107
[4]الکشف و البيان، ج5 ص330
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج11، ص 108
[8]تفسير نمونه، ج11، ص 4
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج13، ص 160
[10]همان
[11]تفسير أحسن‌الحديث، ج5، ص 322
[12]تفسير قرآن مهر، ج11، ص 107
[13]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج13، ص 160
[15]فتح القدير، ج2، ص 479
[16]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]تفسير قرآن مهر، ج11، ص 108