یک پنجم

«خُمُس» (بر وزن عُنُق): يك پنجم.

آيه 41 سوره انفال [8] را كه به موضوع خمس و راه مصرف آن پرداخته است، آيه «خمس» نام نهاده اند : «وَ اعْلَمُوا أَنّ ما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْ ءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ ...؛ بدانيد هر چيزى را كه به غنيمت گرفتيد، يك پنجم آن براى خدا و پيامبر و براى خويشاوندان [او] و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان است ...».

بر اساس اين آيه، پرداخت خمس، يعنى يك پنجم از هر درآمد و منفعتى كه نصيب انسان مى شود، واجب است. مفسّرانِ اهل سنّت، با توجه به شأن نزول آيه -كه در خصوص غنايم جنگى است- پرداخت خمس را فقط در غنايم جنگى واجب مى دانند، ليكن حق آن است كه واژه «غنيمت» از نظر معناى لغوى هرگونه سود و درآمدى را دربرمى گيرد و شأن نزول و سياق آيه نيز نمى تواند عموميّت آن را تخصيص بزند، بر همين اساس، مؤلّف مجمع البيان نيز كه هنگام بيان معناى لغات آيه، غنيمت را بر اساس معناى اصطلاحى آن به غنايم جنگى تفسير كرده است، در شرح و تفسير آيه مى گويد: «به باور عالمان شيعه، خمس، در هرگونه فايده اى كه براى انسان فراهم مى شود، واجب است؛ اعمّ از آنكه اين سود از راه كسب و تجارت، گنج، معدن، غوّاصى در دريا و يا امورى ديگر كه در كتابهاى فقهى آمده به دست آيد، و مى توان از آيه بر اين مدّعا استدلال كرد، زيرا در عرف لغت به تمام اينها غنيمت گفته مى شود».

منبع: آيه هاى نامدار، صص72-73