نطفه

نطف : يكى از معانى نطف چكيدن است كه توأم با صاف شدن و كم كم بودن ميباشد گويند:

«نَطَفَ الماء نَطْفاً: سال قليلا قليلا» نطفه را آب صاف شده و آب كم گفته اند راغب گويد: «النُّطْفَةُ، الماء الصافى» اين عبارت در صحاح و قاموس و اقرب نيز هست با قيد «كم باشد يا زياد». طبرسى در ذيل آيه 5 حجّ فرموده: نطفه بمعنى آب كم است از مذكر و مؤنث و هر آب صاف را نطفه گويند و در ذيل (إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ) (انسان:2) فرموده: اصل نطفه بمعنى آب كم است گاهى بآب زياد نيز گفته شود.

امير المؤمنين على عليه السلام درباره خوارج فرمود: «مَصَارِعُهُمْ دُونَ النُّطْفَةِ» (خطبه 59) كه مرادش رود نهروان است يعنى قتلگاه آنها در كنار آن نهر است.

اين لفظ در قرآن مجيد دوازده بار آمده و همه درباره نطفه انسان است: گرچه آنرا نطفه مرد گفته اند ولى در اغلب آيات اختصاص بنظر نميايد بلكه ظاهرا نطفه مرد و زن هر دو مراد است مثل «خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ» ( نحل: 4). «وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ» (فاطر: 11).

حتى آيه «أَ لَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنى » (قيامت: 37). بنا بر آنكه «منىّ» به معنى اندازه گرفته شده باشد ولى مراد از «ماءٍ دافِقٍ» و أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ نطفه مرد است.

اگر گويند در وقت نزول قرآن مردم از نطفه زن خبر نداشتند؟ گوئيم آرى. ولى چه اشكال دارد كه خداوند هر دو را قصد كرده باشد امروز ميدانيم كه انسان از نطفه مرد و زن هر دو بوجود ميآيد.

نطفه اگر در آيات بمعنى آب كم باشد مقصود آنست كه بشر از آب كمى آفريده شده و اگر بمعنى آب صاف شده باشد، نطفه چكيده و صاف شده وجود انسان است.

اگر گويند مبدء وجود انسان كرم كوچكى است از مرد (اسپرماتوزوئيد) و سلّول مدورى است از زن (اوول)، آب صاف شده يا كم يعنى چه؟ گوئيم سلّول مرد هر چه باشد در ميان همان آب صاف شده و چكيده است و مردم جز آن نمى فهميدند.

بعيد نيست كه مراد از «نطفه» در آيات خود سلول زن و مرد بوده باشد كه هر دو چكيده و جدا شده از وجود زن و مرد است اين سخن در نظر نگارنده از همه آنچه گفته شد قويتر است خاصّه آنكه نطفه در همه جا از قرآن نكره آمده يعنى چكيده بخصوص.

در خاتمه ناگفته نماند: در خطبه 48. نهج البلاغه درباره نهر فرات فرموده:

«وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَقْطَعَ هَذِهِ النُّطْفَةَ إِلَى شِرْذِمَةٍ مِنْكُمْ مُوَطِّنِينَ أَكْنَافَ دِجْلَةَ». در اين كلام نطفه در آب كثير بكار رفته است.

منبع: قاموس قرآن، ج 7، ص: 78