درخت زَقّوم

زقوم نام درختی در جهنم است. این اصطلاح دو بار در قرآن کریم ذکر شده است(سوره صافات، آیه62 و سوره دخان، آیه43)

در تفسیر نمونه آمده است: زقوم، به گفته اهل لغت اسم گياهى است تلخ و بد بو و بد طعم. و به گفته بعضى از مفسران اسم گياهى است كه داراى برگهاى كوچك و تلخ و بد بو است و در سرزمين تهامه مى رويد و مشركان با آن آشنا بودند. و در تفسير روح المعانى اضافه مى كند اين گياه شيره اى دارد كه وقتى به بدن انسان مى رسد ورم مى كند. راغب در مفردات مى گويد: زقوم هر نوع غذاى تنفرآميز دوزخيان است. لسان العرب مى گويد: اين ماده در اصل به معنى بلعيدن آمده است. سپس مى افزايد هنگامى كه آيه زقوم نازل شد ابوجهل گفت: چنين درختى در سرزمين ما نمى رويد، چه كسى از شما معنى زقوم را مى داند؟ در آنجا مردى بود از آفريقا گفت زقوم به لغت افريقائيان به معنى كره و خرما است! ابو جهل به عنوان سخريه صدا زد كنيز! مقدارى خرما و كره بياور تا زقوم كنيم! آنها مى خوردند و مسخره مى كردند و مى گفتند محمد (ص) در آخرت ما را به اينها مى ترساند!... به هر حال واژه شجرة هميشه به معنى درخت نيست گاه به معنى گياه نيز مى آيد، و قرائن نشان مى دهد كه منظور از آن در اينجا گياه است. سپس قرآن به بعضى از ويژگيهاى اين گياه پرداخته مى گويد: ما آن را مايه عذاب و رنج ظالمان قرار داديم «إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ»[1] . فتنه ممكن است به معنى رنج و عذاب باشد، و ممكن است به معنى آزمايش، همانگونه كه در غالب موارد در قرآن به اين معنى آمده است، اشاره به اينكه آنها هنگامى كه نام زقوم را شنيدند به سخريه و استهزاء پرداختند و از اين رو وسيله اى براى آزمايش اين ستمگران شد. سپس مى افزايد: آن درختى است كه از قعر جهنم مى رويد! «إِنَّها شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ»[2] .

منبع: تفسير نمونه، ج 19، صص70- 71 ؛ با تصرف

[1]صافات: آیه63

[2]صافات: آیه64