مسجد قبا

منطقه قبا در فاصله شش كيلومترى جنوب مسجدالنّبى (ص) واقع است و از نقاط خوش آب و هوا و از مناطق زراعى و پر آب اطراف مدينه به شمار مي آيد. به همين دليل نخلستانهاى زيادى در قبا وجود داشته و دارد. مردم اين منطقه، كه به نام طايفه بنو عَمْرو بن عوف شناخته مي شدند، به دليل واقع شدن قبا در جنوب شهر مدينه و در واقع سر راه مكه به مدينه، نخستين استقبال كنندگان از مهاجرين و نيز شخص رسول خدا (ص) در وقت هجرت بودند. پيش از آمدن رسول خدا (ص)، شمارى از مهاجران كه از مكه به مدينه آمدند، به طور موقت در قبا سكونت گزيدند.

رسول خدا (ص) در وقت ظهر روز دوشنبه 12 ربيع الاول وارد قبا شد و در ميان طايفه بنى عمرو بن عوف، در خانه كلثوم بن هِدْم كه مجرّد بود، سكونت گزيد. حضرت روزهاى دوشنبه تا پنج شنبه را نزد آنان بود و در اين فاصله زمينى را كه متعلق به كلثوم بود به عنوان مسجد برگزيده، آن را تأسيس كرد.

در فاصله روزهايى كه حضرت در مدينه بود، نماز جماعت برقرار بود تا آن كه امام على بن ابى طالب (ع) همراه شمارى از اعضاى خانواده پيامبر (ص) به ايشان پيوستند. پس از آن بود كه راهىِ مركز يثرب، جايى كه امروزه مسجدالنبى (ص) قرار دارد، شدند.

در چند روزى كه پيامبر (ص) در قبا بود، مسجدى در اين ناحيه بنا كرد كه طى آن، تنها ديوارى از سنگهاى حرّه بر گرد آن كشيده شد. البته تا زمان توسعه وليد بن عبدالملك، مسجد سقف نداشت و اگر هم داشت، از همان شاخههاى خرما بود.

بنا به روايات فراوان، مسجد قبا مصداق آيه «... لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ ...»[1] است. اين آيه اشاره به اين نكته دارد كه اين مسجد از روز نخست بر پايه تقوا ساخته شد و لذا سزاوار است تا رسول خدا (ص) در اين مسجد نماز بگزارد. به سبب نزول اين آيه در شأن مسجد قبا، در آن زمان، مسجد ياد شده را به نام «مسجد التقوى» مي شناختند.[2] اين آيه در برابر «مسجد ضرار» نازل شد كه برخلاف مسجد قبا كه بر پايه «تقوا» ساخته شده بود، مسجد ضرار بر پايه «نفاق و اختلاف» بنا گرديد. تعبير «مِنْ اوَّلِ يَوْم» به معناى همان روز تأسيس مسجد است كه با نيت خالص بنا نهاده شد.[3]

منبع: آثار اسلامى مكه و مدينه، صص304-305

[1] . توبه: 108

[2] . تاريخ المدينةالمنوره، ج 1، ص 55

[3] . رسول جعفريان، آثار اسلامى مكه و مدينه، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1.