شنبه

واژه «سَبْت» كه در زبان عبرى «شبات» خوانده مى شود، به معناى استراحت كردن، پايان كار، مرگ و يكى از روزهاى هفته (شنبه) مى آيد.[1] وجه نامگذارى اين روز (شنبه) به «سبت» در نزد يهود، پايان يافتن خلقت آسمانها و زمين و موجودات ديگر در آن زمان يا تعطيلى كار در آن روز و استراحت يهود و پرداختن به عبادت خداوند است.[2]

برجسته شدن روز شنبه در قرآن کريم به دليل رفتاری است که از «اصحاب سبت» در اين روز سر زده است؛ اصحاب سبت گروهی از بنى اسرائيل بودند: «لُعِنَ الَّذينَ كَفَروا مِن بَنى اسرءيلَ ...» (مائده/78) و در شهرى ساحلى به نام «ايله»[3] ميان «مصر» و «مدين» يا «مدين» يا «طبريه» يا «مقنا» -كه بين «مدين» و «عينونا» قرار داشته- زندگى مى كرده اند.[4] اين قوم در عصر پيامبرى حضرت داود عليه السلام بوده [5] و شمار آنان را 70000 يا 12000 نفر گفته اند.[6]

گروهى از مورخان و مفسران نيز آنها را بخشى از قوم ثمود پنداشته اند كه بر اثر همجوارى با بنى اسرائيل به ديانت يهود گرويده اند.[7]

خداوند يهود را به امساك [خوددارى از كار] و تعظيم روز جمعه فرمان داد[8] ؛ اما آنان در اين فرمان الهى اختلاف كرده، با اين باور كه روز شنبه به سبب پايان يافتن آفرينش آسمانها و زمين در آن روز بزرگ ترين روزهاست [9] ، از پذيرفتن روزى جز شنبه سرباز زده، فرمان خداوند را ناديده گرفتند، از اين رو خداوند نيز كار را بر آنها سخت گرفت و كار كردن در آن روز از جمله صيد ماهى -كه با توجه به ساحلى بودن محل سكونتشان از كارهاى رايج و مهم آن قوم بود- بر آنها حرام گشت [10] ؛ «انَّما جُعِلَ السَّبتُ عَلَى الَّذينَ اختَلَفوا فيهِ ...». (نحل/124) يهوديان تا مدتى بر اين فرمان پايبند بوده، در روزهاى شنبه با تعطيل كردن كار به عبادت و استراحت مى پرداختند ولى ماهيان چون روزهاى شنبه خود را در امان مى ديدند به صورت انبوه در كناره هاى دريا و روى آب نمايان مى شدند، به گونه اى كه سطح آب ديده نمى شد: «... تَأتيهِم حيتانُهُم يَومَ سَبتِهِم شُرَّعًا ...» (اعراف/163)؛ ولى در روزهاى ديگر به زير آب رفته و جز شمار اندكى بر روى آب نمى آمدند: «... و يَومَ لايَسبِتونَ لاتَأتيهِم ...».(اعراف/163)

آنان مدتى اين وضع را تحمل كرده، مانند گذشتگان و پدرانشان از صيد ماهى در روز شنبه پرهيز مى كردند ولى پس از آن نتوانستند بر تمايلات نفسانى خود چيره شوند و چون از يك سو نمى خواستند از فرمان الهى سرپيچى كرده، گرفتار كيفر شوند و از سوى ديگر حاضر نبودند از خيل ماهيان روز شنبه بى بهره باشند به حيله اى دست زدند كه ظاهر آن فرمانبرى و باطنش نافرمانى بود. آنان در كنار دريا حوضچه هايى حفر كرده و از طرف دريا جويهايى را به اين حوضچه ها كشيدند. روز شنبه هنگامى كه آب دريا بالا مى آمد به وسيله اين جويها ماهيان زيادى به سوى حوضچه ها هدايت مى شدند و هنگامى كه آب دريا پايين مى آمد در آن حوضچه ها گرفتار مى شدند و در روز يك شنبه آنها را صيد مى كردند.[11]

برخى نيز گفته اند: آنها در شب شنبه تورهاى ماهيگيرى را مى گستراندند و چون روز شنبه ماهيان زيادى در تورها جمع مى شد روز يك شنبه تورها را جمع آورى مى كردند و از اين راه اموال فراوانى به دست مى آوردند.[12] در آغاز، اين كار با ترس و پنهانى صورت مى گرفت؛ ولى به تدريج در ميان آنان گسترش يافت و صورتى آشكار به خود گرفت.

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم، ج 3، صص408-410؛ با اندکی تصرف

[1]. لسان العرب، ج 6، ص 141؛ الصحاح، ج 1، ص 250؛ اساس البلاغه، ص 200،« سبت»

[2]. كتاب مقدس، پيدايش 2: 2- 4؛ التحقيق، ج 5، ص 16،« سبت»؛ التبيان، ج 1، ص 290

[3]. كشف الاسرار، ج 1، ص 223؛ مجمع البيان، ج 4، ص 756؛ تفسير سمرقندى، ج 1، ص 126

[4]. مجمع البيان، ج 4، ص 756؛ بحارالانوار، ج 14، ص 60؛ الميزان، ج 8، ص 302

[5]. تفسير بيضاوى، ج 1، ص 109

[6]. كشف الاسرار، ج 1، ص 222؛ مجمع البيان، ج 4، ص 756

[7]. الميزان، ج 8، ص 302

[8]. نورالثقلين، ج 1، ص 87

[9]. كتاب مقدس، خروج 31: 12- 18؛ تثنيه 5: 12- 16

[10]. تفسير ابن كثير، ج 1، ص 110؛ تفسير بيضاوى، ج 1، ص 109؛ الميزان، ج 11، ص 370

[11]. مجمع البيان، ج 4، ص 756؛ تفسير قرطبى، ج 7، ص 94؛ نورالثقلين، ج 1، ص 86

[12]. مجمع البيان، ج 4، ص 756؛ تفسير ابن كثير، ج 1، ص 109؛ نمونه، ج 6، ص 423