بنی مغيره

بنو مغيره: تيره اصلى بنى مخزوم و از قبايل بزرگ قريش.

بنى مغيره به تبار مغيرة بن عبدالله بن عمر بن مخزوم گفته مى شد.[1] شمار فراوان و بزرگى بنى مغيره، آنان را از خاندانهاى صاحب نام قريش و مخزوم به حساب آورد.[2] ابوهاشم مغيرة بن عبدالله كه در ميان قريش جايگاهى بلند داشت،[3] داراى چندين پسر بود؛ از جمله: هاشم، هشام، مهشّم (ابوحذيفه)، عمرو (ابوربيعه)، حذيفه (ابواميه)، خداش، زهير، تميم (ابوزهير)، فاكه، وليد، عبدشمس، حفص و عثمان.[4]

بنى مغيره پيش از اسلام در شهر مكه مى زيستند[5] ؛ اما در دوره اسلامى افزون بر مكه در سراسر سرزمينهاى اسلامى پراكنده شدند.

شهرهاى مدينه [6] ، يمن [7] ، بصره [8] ، كوفه [9] و شام [10] از مكانهايى بود كه اعضاى اين قوم در آن سكونت يافته، يا رفت و آمد مى كردند.

بنى مغيره بيشتر به بازرگانى و سوداگرى مى پرداختند. آنان بر اثر در اختيار داشتن كاروانهاى تجارى و جابه جايى كالاهاى رايج آن روزگار، از توانگران قريش به شمار مى آمدند.

برخى مفسران، ذيل آيه «و ذَرنى والمُكَذّبينَ اولِى النَّعمَةِ و مَهّلهُم قَليلا»[11] گزارشهايى آورده اند كه بر پايه آنها «اولِى النَّعمَةِ» (صاحبان ثروت و رفاه) به بنى مغيره تأويل شده است.[12]

عبدالله بن ابى ربيعه از تاجران توانگر بنى مغيره اموال فراوانى داشت. وى به تنهايى هزينه يك ساله پوشش كعبه را مى پرداخت، در حالى كه تمام قريش اموال و دارايى خود را جمع مى كردند تا بتوانند در يك سال خانه كعبه را پرده بپوشانند. عبدالله بن ابى ربيعه را از همين رو «عِدْل» مى گفتند كه به تنهايى با قريش برابرى مى كرد.[13]

بنى مغيره با برخى تيره ها از جمله بنى عمرو بن عمير از دوره جاهلى معاملات ربوى داشتند؛ ولى با نزول آيات حرمت ربا (سوره بقره آیه 278- 280[14] و سوره آل عمران آیه130[15] ) اين معاملات نيز برچيده شد.

فرزندان مغيره كه با عنوان بنى مغيره از آنها ياد شده معاصر پيامبر بودند، ازاين رو از قبيله هاى نوظهور قريش به حساب مى آمدند. اينان در بسيارى از آداب و آيينهاى دوره جاهليت قريش مشاركت داشتند؛ همچنين گفته شده: بعضى اعضاى بنى مغيره به پيروى از نصاراى حيره به آيين زندقه گرايش داشتند. وليدبن مغيره از سران بلندپايه اين قبيله و از بزرگان قريش به آيين زندقه گرويد و در شمار زنادقه قريش درآمد.[16] اين گزارش مى تواند بيانگر فاصله گرفتن اين قبيله از بت پرستى باشد.

منابع از حضور فرزندان مغيره در جنگهاى قبيله اى پيش از اسلام خبر مى دهند. آنان در «حرب الفجار» چهارم معروف به «يوم عكاظ» با مشاركت قريش به جنگ بنى كنانه برخاستند.

بنى مغيره در اين جنگ شجاع و سرسخت ظاهر شده، پايدارتر بودند.[17] هشام بن مغيره از سران بنى مغيره، رياست و فرماندهى را در اين جنگ سخت بر عهده داشت.[18] در درگيرى ميان بنى جذيمه از تيره هاى كنانى با بنى مغيره در دوره جاهلى فاكه بن مغيره كشته شد. اين امر باعث شد دشمنى اين دو گروه تا پس از اسلام كشيده شود و خالد بن وليد چندين سال بعد در سريه بنى جذيمه به انگيزه انتقام عمويش فاكه افراد بسيارى از اين قبيله را بكشد.[19]

بنى مغيره مدت كوتاهى را با آل صُعِيْر همپيمان بود. آل عمرو بن اعظم تيره اى از قبيله بزرگ خزاعه، از ديگر همپيمانهاى بنى مغيره بود.[20] ياسر و پسرش عمار نيز با پيمانى به بنى مغيره پيوستند. ياسر كه از يمن به مكه آمده بود، با ابوحذيفه بن مغيره همپيمان شد و كنيز او سميّه را به زنى گرفت. عمار از سميه زاده شد و ابوحذيفه او را آزاد كرد. به همين سبب در گزارشهايى عمار بن ياسر از مواليان بنى مغيره معرفى شده است.[21] بر پايه برخى از اين گزارشها پيمان عمار با بنى مغيره تا دوره اسلامى (عصر عثمان) نيز كشيده شد.

مغيريها وقتى شنيدند كه عثمان و اطرافيانش عمار ياسر را سخت كتك زده اند، خشمگين شده، عثمان را تهديد كردند كه اگر عمار بميرد، يكى از بزرگان بنى اميه را خواهند كشت.[22]

در مكه رقابتهايى هم ميان قبايل منشعب از قُصَىّ بن كلاب و بنى مغيره به چشم مى خورد.

جمعى از ايشان با آل قُصَىّ در افراد و انساب خود فخر مى كردند و هريك مى كوشيد با معرفى افراد صاحب نام قبيله خود بر ديگرى ببالد.[23]

از ويژگيهاى بنى مغيره در دوره جاهليت و حتى دوره اسلامى، گشاده دستى، اطعام و مهمان نوازى بود. بسيارى از مغيريها به بخشندگى، اطعام ديگران، مهمان نوازى، شجاعت، پايدارى و ... شهرت داشتند؛ از جمله: مغيرة بن عبدالله (سر قبيله)[24] ، هشام بن مغيره [25] ، مغيرة بن عبدالرحمن بن حارث بن هشام [26] ، ابواميه حذيفه بن مغيره [27] ، عبدالله بن عبدالرحمن بن وليد بن عبد شمس [28] و حفص بن مغيره.[29] پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) در سخنانى دو خصوصيت نيك بنى مغيره را چنين برشمرد: خورانيدن غذا به ديگران و شجاعت و شدت در سختيها.[30]

بنى مغيره از دوران جاهليت تا عصر خلفاى عباسى چهره هايى بنام را در خود پروراند. بسيارى از اينها در ميان قريش و مردمان زمانه خويش جايگاهى بلند كسب كردند و از بزرگان و سران قريش و قبيله خود بودند. شعر[31] ، خطابه [32] ، حديث [33] ، فقه [34] ، قضا[35] و حكومت و رياست [36] از منصبهايى بود كه بسيارى از بنى مغيره در طول دوران جاهلى و اسلامى بدانها دست يازيده، از افراد برجسته اين عرصه شدند. شمارى از مشاهير بنى مغيره عبارت اند از: مغيرةبن عبدالله [37] ، هشام بن مغيره [38] ، حارث بن هشام [39] ، عبدالرحمن بن حارث بن هشام [40] ، ابوبكر عبدالرحمن بن حارث بن هشام [41] ، عكرمة بن خالد بن عاص بن هشام [42] ، ابوامية بن مغيره [43] ، زهيربن ابى اميه [44] ، عبدالله بن ابوربيعه (بحيرا يا بجيرا)[45] ، عبدالرحمن بن عبدالله بن ابى ربيعه [46] ، حارث بن عبدالله بن ابى ربيعه [47] ، وليد بن مغيره [48] ، خالد بن وليد[49] ، هشام بن اسماعيل بن هشام بن وليد[50] ، ايوب بن سلمة بن عبدالله بن وليد بن وليد[51] و حفص بن مغيره.[52]

بنى مغيره و اسلام:

سلمة بن هشام [53] ، عياش بن ابى ربيعه [54] و ام سلمه بنت ابى اميه [55] از نخستين گرويدگان به اسلام در مكه بودند؛ اما اسلام عمده ايشان تا فتح مكه در سال هشتم به تأخير افتاد. اين عده در حوادث زمان پيامبر و جنگهاى فتح مكه [56] ، حنين [57] و طائف [58] همچنين فتوحات دوره خلفا مانند جنگ يمامه [59] و يوم أجنادين [60] (يرموك) شركت داشتند. جمعى از بنى مغيره در اين درگيريها به شهادت رسيدند.[61]

از جمله كسانى كه در مكه به پيامبر ايمان آورد، يكى از غلامان بنى مغيره بود. برابر گزارشى كه ذيل آيه 103 سوره نحل آمده است، پيامبر در مكه آيه هاى قرآن را به غلامى از بنى مغيره به نام «يعيش» كه زبان عربى نمى دانست، مى آموخت.

مشركان قريش و از جمله بنى مغيره، پيامبر(ص) را متهم كردند كه قرآن را از اين فرد مى آموزد.

خداوند با ردّ اين اتهام، آيه ياد شده را فرو فرستاد[62] : «و لَقَد نَعلَمُ انَّهُم يَقولونَ انَّما يُعَلّمُهُ بَشَرٌ لِسانُ الَّذى يُلحِدونَ الَيهِ اعجَمىٌّ وهذا لِسانٌ عَرَبىٌّ مُبين»[63] . «بغنس»[64] ، «جبر»[65] ، «مقيس»[66] از ديگر نامهايى است كه براى اين غلام، برده شده است.

گزارشهايى در دست است كه پيامبر(ص) بعضى از مسلمانان بنى مغيره را در سرزمينهاى اسلامى مى گمارده است. ايشان عبدالله بن ابى ربيعه را كه پيش از مسلمان شدن از سران قريش و ثروتمندان بنى مغيره بود، بر منطقه «جَنَد» و توابع آن گمارد. وى تا پايان عمر خليفه دوم بر اين ناحيه منصوب بود.[67]

مشركان بنى مغيره:

بيشتر اعضاى بنى مغيره، به ويژه سران آنان، در آغاز با پيامبر و پيروان ايشان مخالفت ورزيده، همپاى مشركان قريش به رويارويى و ستيز با اسلام برخاستند. آنها شيوه ها و شگردهاى گوناگونى را براى پيشگيرى از نفوذ بيشتر اسلام به كار مى گرفتند كه حبس، قتل و شكنجه مسلمانان، استهزا، اقتسام (ادامه مقاله)، تكذيب و درگيريهاى نظامى از جمله آنها بود.

خاندان ياسر از نخستين مسلمانان مكه بودند كه سران بنى مغيره آنان را به جرم اسلام خواهى سخت شكنجه كردند. عمار، جان دادن پدرش ياسر و مادرش سميه را در زير شكنجه هاى بى امان مشركان بنى مغيره مى ديد و خود نيز به بدترين شكل شكنجه مى شد. مشركان عمار را در چاهى افكندند و تهديد كردند كه اگر از آيين اسلام دست برنداشته، زبان به كفر نگشايد، او را همانند پدر و مادرش خواهند كشت. قتل پدر و مادر و سرسختى و قساوت مشركان سرانجام عمار را وادار كرد تا به ظاهر و از سر اكراه كفر بگويد و از اذيت و آزار كشنده آنان برهد.[68] در اين باره آيه «مَن كَفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعدِ ايمنِهِ الّا مَن اكرِهَ و قَلبُهُ مُطمَنٌّ بِالايمنِ ولكِن مَن شَرَحَ بِالكُفرِ صَدرًا فَعَلَيهِم غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ ولَهُم عَذابٌ عَظيم»[69] فرود آمد و خشم و عذاب الهى را متوجه كافران دانست.

مشركان بنى مغيره با حبس مسلمانان نخستين در مكه، آنان را از پيوستن به پيامبر صلى الله عليه و آله و مهاجرت به مدينه باز مى داشتند. بنى مغيره ام سلمه را كه مى خواست همراه ابوسلمه همسرش و پسر خرد سالش سلمه به مدينه هجرت كند، دستگير و بيش از يك سال زندانى كردند.[70] ابوجهل از مشركان سرسخت بنى مغيره با همدستى ديگر همكيشان خود برادرانش سلمة بن هشام و عياش بن ابى ربيعه (برادر مادريش) را پس از ضرب و شتم به زندان انداخته، از پيوستن آن دو به پيامبر در مدينه جلوگيرى كردند.[71]

يكى از شيوه هايى كه مشركان براى مبارزه با پيامبر و پيروانش به كار مى بستند، استهزا و تمسخر آيات قرآن و مسلمانان بود. وليدبن مغيره، از سركرده هاى بنى مغيره، يكى از استهزا كنندگانى به شمار مى رفت [72] كه خداوند شرّ ايشان را از پيامبر بازداشت.[73]

شمارى از بنى مغيره همانند ابوجهل، عاص بن هشام، ابوقيس بن وليد، قيس بن فاكه و زهيربن ابواميه براى به انزوا كشاندن پيامبر و دور ساختن مردم از او، از روش «اقتسام» استفاده مى كردند. «مقتسمون» مشركانى بودند كه در موسم حج راههاى ورودى مكه را ميان خود تقسيم كرده، هريك بر سر راهى، از رفتن مردم نزد پيامبر جلوگيرى مى كردند.[74] و با سحر و افسانه خواندن قرآن ... سعى داشتند مردم را از نزديك شدن به قرآن و ايمان به آن برحذر بدارند؛ قرآن كريم در آيه 90 سوره حجر صريحاً از اين روش دشمنان اسلام نام برده است: «كَما انزَلنا عَلَى المُقتَسِمين»[75] و در آيه 92 همان سوره آنان را تهديد مى كند كه از همگى ايشان بازخواست خواهد شد.[76]

گزارشهايى در ذيل آيه «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوار»[77] ديده مى شود كه از كفرورزى بنى مغيره خبر مى دهد. بنى مغيره با تبديل نعمتهاى خداوند از جمله نعمت رسالت به كفر و عناد، به رويارويى با پيامبر برمى خاستند. مفسران در ذيل اين آيه روايات متعددى آورده اند كه اين آيه درباره دو گروه فاجر قريشى يعنى بنى اميه و بنى مغيره فرود آمده است.[78]

برابر گزارشى كه ذيل آيه «... و من يَكفُر بِهِ مِنَ الاحزابِ فَالنّارُ مَوعِدُهُ ...»[79] آمده، «احزاب» به كار رفته دراين آيه به كافران و مشركان بنى مغيره تأويل و تفسير شده است.[80]

گزارش ديگرى در دست است كه آيه «فَهَل عَسَيتُم ان تَوَلَّيتُم ان تُفسِدوا فِى الارضِ وتُقَطّعوا ارحامَكُم»[81] به طوايف بنى اميه و بنى مغيره تأويل شده است.[82] خداوند در اين آيه كسانى را كه به فساد و نافرمانى و قطع رحم مى پردازند، اهل نجات نمى داند.

تكذيب و انكار آيات خداوند از ديگر روشهايى بود كه مشركان بنى مغيره در مبارزه خود بر ضد پيامبر برگزيده بودند. در خبرى كه ذيل آيه «و ذَرنى والمُكَذّبينَ اولِى النَّعمَةِ و مَهّلهُم قَليلا»[83]

بنى مغيره از تكذيب كنندگان مغرور و متنعمى بودند كه پيامبر را دروغگو مى خواندند.[84] مفسران، واژه «احزاب» را در آيه «... و مِنَ الاحزابِ مَن يُنكِرُ بَعضَهُ ...»[85] به كافران بنى مغيره معنا و تفسير كرده اند.[86] با توجه به اين آيه، بنى مغيره برخى آيه هاى خداوند را انكار مى كردند.

مهم ترين و شايد آخرين شيوه مبارزاتى بنى مغيره با پيامبر و پيروانش بهره گيرى از توان نظامى خود بود. نخستين درگيرى مشركان قريش با مسلمانان در سال دوم هجرى و در نخيله، ناحيه اى ميان مكه و طائف، رخ داد. در اين جنگ، گروهى از مسلمانان به رهبرى عبدالله بن جحش كه براى اطلاع از وضعيت مشركان قريش مأموريت يافته بودند، با كاروان تجارى بنى مغيره درگير شدند. در اين زد و خورد يك تن از مشركان كشته و دو نفر اسير شد و كاروان به غنيمت مسلمانان درآمد. عثمان بن عبدالله بن مغيره و حكم بن كيسان از مواليان بنى مغيره به اسارت در آمدند و نوفل بن عبدالله بن مغيره از دست مسلمانان گريخت. اين جنگ كه در ماه حرام (رجب) رخ داده بود، بهانه اى شد تا مشركان و دشمنان پيامبر، اعم از قريش و بنى مغيره تبليغات منفى خود را بر ضد پيامبر و مسلمانان شدت بخشند و پيوسته اين سؤال را پيش كشند كه چرا در ماه حرام جنگيدند. خداوند با فرود آوردن آيه «يَسَلونَكَ عَنِ الشَّهرِ الحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُل قِتالٌ فيهِ كَبيرٌ وصَدٌّ عَن سَبيلِ اللَّهِ وكُفرٌ بِهِ والمَسجِدِ الحَرامِ واخرَاجُ اهلِهِ مِنهُ اكبَرُ عِندَ اللَّهِ والفِتنَةُ اكبَرُ مِنَ القَتلِ ولا يَزالونَ يُقتِلونَكُم حَتّى يَرُدّوكُم عَن دينِكُم انِ استَطعوا ...»[87] پاسخ محكمى به اينان داد و اين دسيسه را خنثا كرد و ترديد مسلمانان را نيز زدود.[88]

جنگهاى بدر و احد اوج حضور و تلاش مشركان بنى مغيره در ضديت و خصومت با پيامبر بود. شمار كشتگان و اسيران بنى مغيره در اين دو نبرد، به ويژه غزوه بدر، گواه روشنى بر اين مدعاست. در بدر بيش از 8 تن از سران و اعضاى بنى مغيره و همپيمانهاى آنان كشته شدند و شمارى نيز به اسارت درآمدند.[89] ميزان كشته هاى بنى مغيره در اين جنگ و تأثير آن بر ديگر اعضاى اين قبيله، احساسات شاعران اين قوم را بر انگيخت و در اين باره اشعارى سرودند.[90] بر اساس گزارشى، ابوجهل از سران بنى مغيره كه در بدر حضور فعال داشت و سرانجام نيز در اين جنگ كشته شد، شتران فراوانى را براى تغذيه و اطعام سپاه مشركان ذبح كرد.[91] در جنگ احد نيز چندين نفر از مغيريها كشته شدند.[92]

اعضايى از بنى مغيره در جنگ خندق نيز همراه ديگر احزاب و گروههاى مخالف پيامبر حضور داشتند و برخى از آنها كشته شدند.[93] مفسران، واژه «احزاب» را كه در آيه «جُندٌ ما هُنالِكَ مَهزومٌ مِنَ الاحزاب»[94] به كار رفته است، به كافران و مشركان از جمله بنى مغيره تأويل كرده اند.[95] اين آيه از شكست احزاب در جنگ خندق خبر داده است.

بنی مغیره پس از پيامبر (صلى الله عليه و آله):

گزارشهاى بسيارى در دست است كه بيشتر اعضاى بنى مغيره پس از رحلت پيامبر، در دوره خلفا و بعد از آن با ابوبكر، عمر، عثمان و حاكمان اموى، مروانى و عباسى همكارى تنگاتنگى داشته، از كارگزاران آنان به شمار مى آمدند. آنان در فتوحات دوره خلفا و جنگهاى پس از اين دوره حضور داشتند. شمارى از بنى مغيره نيز انحرافات برخى حاكمان را بر نمى تافته، به مخالفت مى پرداختند؛ مانند عبدالله بن ابوعمرو بن حفص بن مغيره كه بر اثر مخالفت با يزيد بن معاويه در واقعه حرّه كشته شد.[96]

جز گزارشى كه از كشته شدن مهاجربن خالد بن وليد در سپاه اميرمؤمنان، امام على عليه السلام در جنگ صفين خبر داده [97] گزارشهايى نيز هست كه از حضور برخى اعضاى اين قبيله در جنگ جمل [98] و صفين [99] برضدّ حضرت على (عليه السلام) حكايت دارد.

برابر خبرى نيز اميرمؤمنان، على عليه السلام از بنى مغيره بيزارى جست.[100]

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم، ج 6، ص288

 

[1] . النسب، ص 209- 210؛ نسب قريش، ص 299؛ جمهرة انساب العرب، ص 144

[2] . نسب قريش، ص 299؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 169؛ جمهرة انساب العرب، ص 144

[3] . انساب الاشراف، ج 10، ص 170

[4] . همان؛ النسب، ص 209- 210؛ نسب قريش، ص 299، 301

[5]. اخبار مكه، ج 2، ص 218، 223- 224، 242، 257، 259، 290، 292

[6]. النسب، ص 210؛ نسب قريش، ص 328- 329؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 207

[7]. نسب قريش، ص 317؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 186؛ جمهرة انساب العرب، ص 146

[8]. النسب، ص 210؛ نسب قريش، ص 318؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 179- 180

[9]. نسب قريش، ص 305، 329؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 179، 185

[10] . نسب قريش، ص 302، 321، 325؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 175، 183، 209؛ جمهرة انساب العرب، ص 148

[11]مزمل: آیه11

[12] . زادالمسير، ج 8، ص 392؛ التكميل والاتمام، ص 452؛ تفسير قرطبى، ج 19، ص 31

[13]. نسب قريش، ص 317؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 186؛ الاغانى، ج 1، ص 73، 75

[14] . جامع البيان، مج 3، ج 3، ص 146؛ تفسير ابن ابى حاتم، ج 2، ص 548- 549 مجمع البيان، ج 2، ص 673- 674

[15] . جامع البيان، مج 3، ج 4، ص 119؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 314

[16] . المحبر، ص 132، 161؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 170، 203

[17] . الاغانى، ج 22، ص 71

[18] . المحبر، ص 170

[19] . المنمق، ص 207، 209؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 61؛ الارشاد، ج 1، ص 139

[20] . المنمق، ص 246- 247

[21] . اختيار معرفة الرجال، ص 34

[22] . الامامة و السياسه، ج 1، ص 51

[23] . المنمق، ص 106

[24] . انساب الاشراف، ج 10، ص 170

[25] . همان، ص 172؛ المحبر، ص 139

[26] . نسب قريش، ص 305؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 180

[27] . انساب الاشراف، ج 10، ص 199

[28] . المحبر، ص 152

[29]. انساب الاشراف، ج 10، ص 202

[30]. الاغانى، ج 1، ص 74- 75؛ الكامل، ج 5، ص 384

[31]. النسب، ص 209- 210؛ نسب قريش، ص 313، 319، 322، 327؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 184، 201

[32]. البيان و التبيين، ج 1، ص 196

[33]. نسب قريش، ص 303

[34]. همان، ص 319؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 185؛ جمهرة انساب العرب، ص 145

[35]. نسب قريش، ص 315؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 185

[36]. النسب، ص 209- 210؛ نسب قريش، ص 313، 318، 320، 328- 329، 332؛ المحبر، ص 152

[37]. انساب الاشراف، ج 10، ص 170

[38]. نسب قريش، ص 301؛ المحبر، ص 139؛ المعارف، ص 70

[39]. نسب قريش، ص 301- 302؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 174- 175

[40]. انساب الاشراف، ج 10، ص 175

[41]. نسب قريش، ص 303؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 178- 179

[42]. نسب قريش، ص 315

[43] . انسب الاشرف، ج 10، ص 199

[44] . نسب قريش، ص 316

[45]. همان، ص 317؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 186

[46]. نسب قريش، ص 318

[47]. همان؛ البيان والتبيين، ج 1، ص 196؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 186، 188

[48]. المحجر، ص 132؛ انساب الاشرف، ج 10، ص 203

[49]. نسب قريش، ص 320؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 207، 209

[50]. نسب قريش، ص 328- 329؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 206، 207

[51]. نسب قريش، ص 330

[52]. انسب الاشرف، ج 10، ص 202

[53]. نسب قريش، ص 302- 303؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 197- 198

[54]. نسب قريش، ص 317- 318؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 197- 198

[55]. السيرة النبويه، ج 2، ص 468؛ المحبر، ص 83، 85؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 200، 221- 222

[56]. نسب قريش، ص 315- 316؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 200- 201

[57]. نسب قريش، ص 315- 316؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 200- 201

[58]. المغازى، ج 3، ص 938؛ تاريخ ابن خياط، ص 55؛ العلل و معرفة الرجال، ج 3، ص 420

[59]. نسب قريش، ص 330؛ تاريخ ابن خياط، ص 73

[60]. النسب، ص 209؛ نسب قريش، ص 303، 310- 311؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 174- 175

[61] . المغازى، ج 3، ص 938؛ النسب، ص 209- 210؛ المنتظم، ج 3، ص 59

[62]. جامع البيان، مج 8، ج 14، ص 232

[63]نحل: آیه103

[64] . روض الجنان، ج 12، ص 98

[65] . غرر التبيان، ص 305

[66] . الدرالمنثور، ج 5، ص 167

[67] . الاغانى، ج 1، ص 75

[68] . جامع البيان، مج 8، ج 14، ص 237؛ روض الجنان، ج 12، ص 102؛ اسد الغابه، ج 4، ص 122- 123

[69]نحل: آیه10

[70]. السيرة النبويه، ج 2، ص 468- 469؛ المحبر، ص 83، 85؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 221- 222

[71] . نسب قريش، ص 302- 303، 317- 318؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 174، 183، 197- 198

[72] . المحبر، ص 160

[73]حجر: آیه95

[74] . همان؛ مجمع البيان، ج 5، ص 531؛ الميزان، ج 12، ص 193، 198

[75]حجر: آیه90

[76]حجر: آیه91 و92

[77]ابراهیم: آیه28

[78] . تفسير فرات الكوفى، ص 221؛ تفسير قمى، ج 1، ص 373؛ جامع البيان، مج 8، ج 13، ص 287

[79]هود: آیه17

[80]. الوجوه و النظائر، ج 1، ص 95؛ روح المعانى، مج 7، ج 12، ص 43

[81]محمد: آیه22

[82]. نمونه بينات، ص 719- 720

[83]مرا با تكذيب كنندگان توانگر واگذار و اندكى مهلتشان ده. مزمل: آیه11

[84] . زادالمسير، ج 8، ص 392؛ التكميل والاتمام، ص 452؛ تفسير قرطبى، ج 19، ص 31

[85]رعد: آیه36

[86] . الوجوه و النظائر، ج 1، ص 95؛ زادالمسير، ج 4، ص 335؛ التكميل و الاتمام، ص 210

[87]از تو درباره كارزار در ماه حرام مى پرسند. بگو: كارزار در آن، گناهى بزرگ و بازداشتن از راه خدا و كفر ورزيدن به او و [بازداشتن از] مسجد الحرام [: حج ] و بيرون راندن اهل آن از آنجا، نزد خدا [گناهى ] بزرگ تر و فتنه [: شرك ] از كشتار بزرگ تر است و آنان پيوسته با شما مى جنگند تا اگر بتوانند شما را از دينتان برگردانند ...» بقره: آیه217

[88]. تفسير قرطبى، ج 3، ص 29؛ تاريخ طبرى، ج 2، ص 20

[89]. المغازى، ج 1، ص 87، 140، 149- 150؛ النسب، ص 209- 210؛ انساب الاشراف، ج 1، ص 357- 359

[90]. السيرةالنبويه، ج 3، ص 28، 52

[91]. المحبر، ص 161

[92]. المغازى، ج 1، ص 308؛ انساب الاشراف، ج 1، ص 407- 408؛ جمهرة انساب العرب، ص 146

[93]. المغازى، ج 2، ص 496؛ النسب، ص 210

[94]ص: آیه11

[95]. الوجوه و النظائر، ج 1، ص 95؛ التكميل و الاتمام، ص 342

[96]. نسب قريش، ص 332

[97]. النسب، ص 210

[98]. انساب الاشراف، ج 10، ص 175- 176؛ جمهرةانساب العرب، ص 146

[99]. نسب قريش، ص 324، 326؛ انساب الاشراف، ج 10، ص 209، 212

[100]. تاريخ دمشق، ج 52، ص 314