آدم علیه السلام

آدم: نخستين انسان و پدر همه مردمان.

درباره آفرينش و زندگانى او در اديان سه¬گانه يهود، مسيحيت و اسلام، روايات و داستانهاى همسان و همانند آمده است و اين همسانى و همانندى از آن رو است كه مبدأ وحى در اين سه دين يكى است.

بنا به عقيده تمامى اديان الهى و اغلب دانشمندان، ظهور نسل فعلى بشر در كره زمين، با خلقت حضرت آدم علیه السلام شروع شده است. اثبات يا نفى وجود موجوداتى شبيه به انسان و يا حتى خود انسان، قبل از خلقت آدم علیه السلام ربطى به نسل فعلى آدميان ندارد. قدر مسلم اين است كه خلقت حضرت آدم علیه السلام حد فاصلى ميان موجودات احتمالى گذشته و بشريت فعلى است.

اما اينكه خلقت آدم علیه السلام در چند صد سال پيش اتفاق افتاده و آيا اكتشافات ديرينه¬شناسان به قبل از آن تاريخ هم رسيده است يا نه؟ يك بحث غير تفسيرى است؛ هرچند برخى از مفسران بعيد نمى دانند كه كشفيات ديرينه شناسان به قبل از خلقت آدم علیه السلام نيز رسيده است و شايد بقاياى مربوط به انسانهاى نخستين با جثه و شكل خاص، مربوط به انسانها يا موجودات قبل از آدم علیه السلام باشد.

اغلب اديان الهى براى آدم علیه السلام مقام پيامبرى قائل هستند، در اين ميان، دين اسلام و خصوصا شیعیان، بر عصمت، دريافت وحى و اثبات مقامات برتر براى آدم علیه السلام بيش از ديگران اصرار دارد.

خلقت آدم علیه السلام همراه با انتخاب جانشين خداوند است و لذا نسل بشر فعلى، آميخته با مسؤوليت، تعهد، رعايت قوانين و تعليم و تربيت است.

نکاتی درباره آفرینش حضرت آدم علیه السلام از منظر قرآن:

يكم: گرچه قبل از حضرت آدم علیه السلام آدم هاي متعددي در عالمهاي عديده خلق شده بودند ، ليكن با انقراض نسل آنان، قرآن راجع به آنها سخني ندارد، چه بسا ممكن است آنها در بعضي از مسايل با آدمِ عنوان¬شده در قرآن همسان بوده¬اند.

دوم: همان¬طور كه نسل كنوني بشر با آفرينش آدم علیه السلام شروع مي¬شود، مسايل انساني نيز با خلقت وي آغاز مي گردد كه مهم¬ترين آنها تعليم و تزكيه است؛ تعليم وي با «تعليم اسماء» شروع شد و تزكيه او -كه همان جهاد اكبر است- با مبارزه ابليس، وسوسه و توبه صورت پذيرفت.

سوم: آدم علیه السلام گرچه در رسالت جهاني از انبياي اولوالعزم به شمار نمي آيد و از اين¬رو با آنان يك¬جا ياد نشده است، ليكن در اصل نبوّت، دريافت وحي، عصمت و اصطفاء، نه تنها با آنها همسان است، بلكه درآغاز سلسله قرار دارد و آيه كريمه: «إنّ الله اصطفي آدم و نوحاً و آل إبراهيم و آل عمران علي العالمين» شاهد بر آن است.

چهارم: آفرينش آدم از خاك راه¬گشاي حلّ بعضي از مسايل پيچيده كلامي و فلسفي است؛ زيرا هم اشكال آفرينش حضرت عيسي بدون لقاح و نكاح و هم اِعضال معاد -كه خلق جديد انسان از خاك است- مرتفع خواهد شد؛ اما آفرينش حضرت مسيح بدون پدر در آيه: «إنّ مثل عيسي عندالله كمثل آدم خلقه من تراب» بيان شد كه در آن از آفرينش آدمِ بدون پدر، استشهاد شد بر امكان آفرينش عيساي بدون پدر. محور اصلي اين جريان نیز، تشبيه عيسي به آدم است نه تشبيه مريم به حوّا وگرنه نقد ترسايان برطرف نمي¬شد. و اما خلق جديد انسان از خاك در معاد، در بسياري از آيات قرآن كريم بيان شده است كه نيازي به ذكر آنها نيست.

پنجم: گرچه آدم علیه السلام اولين انسان از نسل كنوني است، ليكن ابليس اولين جِنّ از نسل جنّيان نيست و خداوند درباره وي مي¬فرمايد: «كان من الجنّ» ؛ معلوم مي¬شود قبل از وي افراد ديگري از جن خلق شده بودند ولي ابليس اولين وسوسه گر و دشمن بشر به شمار آمده، آغازگر بغضاء و عداوت است.

ششم: هبوط آدم، حوا و ابليس يكسان نبوده است؛ زيرا آدم و به تبع او حوا، بعد از لغزش توبه كرداند و خداوند توبه آنها را پذيرفت، ولي ابليس همچنان بر استكبار خود ادامه داد. از اين¬رو هبوط وي از منزلت قبلي خود، هبوط مكانت بوده و با توبيخ همراه بود، ليكن هبوط آدم و حواء (عليهما السلام) بعد از پذيرش توبه به منظور تحقق خلافت در زمين -كه هدف اصلي آفرينش آدم بود- صورت پذيرفت. از اين جهت مي¬توان گفت عنوان هبوط در آيه «قلنا اهبطوا منها جميعاً» در جامع بين هبوط توبيخي و هبوط غيرتوبيخي استعمال شده است.

منبع: سیره پیامبران در قرآن، ج6، صص215-222 ؛ با اندکی تصرف و تلخیص