بیعت عقبه

بيعت عقبه: دو پيمان ميان برخى ساكنان يثرب و پيامبر صلى الله عليه و آله مدتى پيش از هجرت . ديدار رسول خدا صلى الله عليه و آله با مردم يثرب با بستن دو پيمان نزد جمره عقبه در منا بود. مفسران آيات 100- 111 بقره/ 2؛ 52 و 102 آل عمران/ 3؛ 12 مائده/ 5؛ 30 انفال/ 8؛ 15 و 23 احزاب/ 33 و 12 ممتحنه/ 60 را بر اين پيمانها تطبيق كرده اند.

بيعت عقبه اول :

سال يازدهم بعثت هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در ايام حج در منا مشغول دعوت قبايل بود، با 6 يا 8 نفر از يثربيان برخورد كرد و آنان را با تلاوت قرآن، به اسلام فرا خواند. آنان نيز اسلام را پذيرفتند. آن 6 نفر عبارت بودند از: اسعد بن زراره بن عدس خزرجى و عوف بن حارث بن رفاعة بن سواد از بنى نجار و رافع بن مالك بن عجلان از بنى زريق و قطبة بن عامر بن حديده، عقبة بن عامر بن نابى و جابربن عبدالله بن رئاب هر سه از بنى سلمه. پيامد اين دعوت و فعاليتهاى اين گروه 6 نفره، آشنايى يثربيان با اسلام، اتحاد مردم يثرب و گسترش اسلام در يثرب بود.[1] گزارشهاى ديگر با كمى تفاوت بيشتر از همين افراد ياد كرده اند.[2]

منظور از بيعت عقبه اول، نخستين پيمانى است كه درسال دوازدهم بعثت، ميان رسول خدا و 10 نفر از خزرج و دو نفر از اوس [3] در جمره عقبه در منا و به حمايت از اسلام، بسته شد، از اين رو به آن پيمان عقبه اولى گفته اند كه به «بيعة النساء» نيز شهرت دارد. رسول خدا صلى الله عليه و آله در اين بيعت با يثربيان شرط كرد كه از شرك، زنا، دزدى، فرزندكشى، تهمت و بهتان بپرهيزند و از آن حضرت پيروى كنند[4] و در عوض حضرت نيز به آنان وعده بهشت داد. سپس فرمود: اگر اين عهد را شكستيد، امر شما با خداست؛ يا مى آمرزد يا كيفر مى كند.

بيعت عقبه دوم :

پس از بيعت نخست، يثربيان از رسول خدا صلى الله عليه و آله خواستند تا كسى را براى تعليم قرآن به يثرب بفرستد. رسول خدا صلى الله عليه و آله، مصعب بن عمير را كه به قرآن آشنا بود به يثرب فرستاد و به او دستور داد تا قرآن را به مردم بياموزد و آنان را به اسلام فرا خواند و با آنان نماز گزارد.[5]

با تبليغ مصعب بن عمير برخى بزرگان يثرب مسلمان شدند و با مصعب و ياران او همراهى كردند، از اين رو اسلام به سرعت در يثرب گسترش يافت و زمينه بيعت دوم را فراهم ساخت ، به طورى كه در سال سيزدهم بعثت حدود 70 نفر از يثربيان مسلمان شده، همراه جمع كثيرى (500 نفر) براى شركت در مراسم حج و زيارت رسول خدا صلى الله عليه و آله راهى مكه شدند، و در آنجا طبق قرار، با گذشتن پاسى از شب دو نفر دو نفر يا يكى يكى و دور از ديد مشركان در كنار جمره عقبه اجتماع و با رسول خدا صلى الله عليه و آله ديدار كردند.[6] به روايت كلبى و مقاتل مراد از رجال در آيه 23 احزاب/ 33 همه بيعت كنندگان عقبه دوم هستند كه به پيمان خود وفادار ماندند: «من المؤمنين رجال صدقوا ...». (احزاب/ 33، 23)

در اين ملاقات عباس بن عبد المطلب ضمن آگاه ساختن يثربيان از جايگاه رسول خدا در ميان مردم خويش بدانان يادآور شد كه آن حضرت قصد هجرت به شهر شما را دارد، از اين رو چنانچه توان حمايت از او را نداريد آن حضرت را به حال خود رها سازيد. ابن قتيبه گفته است: عباس مأمور بيعت گرفتن از يثربيان حاضر بود اما ابن شهر آشوب اميرمؤمنان، على عليه السلام را مأمور گرفتن بيعت از يثربيان دانسته است.[7]

پس از سخنان عباس چند نفر از حاضران سخن گفتند. در نخستين سخنران پس از عباس اختلاف است، به هر حال كسانى كه سخن گفتند عبارت اند از: براء بن معرور از بزرگان خزرج كه گفت: ما سخنان شما را شنيديم. به خدا سوگند اگر چيزى جز اين در دل ما بود مى گفتيم. ما راستگو و وفاداريم و جان خود را در راه رسول خدا صلى الله عليه و آله، فدا مى كنيم.

سپس حضرت با خواندن قرآن آنان را به خدا و اسلام فرا خواند و يادآور هدفى شد كه براى آن اجتماع كرده بودند. براء، ايمان و تصديق حاضران را به عرض حضرت رساند و با حضرت بيعت كرد و گفت: سوگند به آن كسى كه تو را به حق فرستاد همان گونه كه از همسر و فرزندانمان دفاع مى كنيم از شما دفاع خواهيم كرد. به خدا سوگند اى رسول خدا! ما فرزندان جنگ و نيزه ايم و از پدرانمان صنعت جنگ و مبارزه را به ارث برده ايم.

طبرسى و برخى ديگر بنا به بعضى اقوال مراد از ميثاق را در آيه «... و ميثاقه الذي واثقكم به إذ قلتم سمعنا و أطعنا ...» (مائده/ 5، 7) و همچنين بنا به قولى مقصود آيه «و لقد كانوا عاهدوا الله من قبل ...» (احزاب/ 33، 15) را بيعت عقبه دانسته اند چنان كه مراد از انصار در آيه «و السابقون الأولون من المهاجرين و الأنصار ...» (توبه/ 9، 100)، اهل بيعت عقبه اول و دوم دانسته شده است.

پس از مراسم بيعت، آن حضرت از ميان آنان 12 نقيب به نامهاى اسيد بن حضير، ابوالهيثم ابن تيهان و سعدبن خيثمه بن حارث بن مالك، هر سه نفر از اوس ، اسعدبن زراره بن عدس ، سعدبن ربيع بن عمرالانصاری، عبدالله بن رواحه بن ثعلبه، سعد بن عباده بن دليم، منذر بن عمرو بن خنيس، براء بن معرور بن صخر، عبدالله بن عمرو بن حرام بن ثعلبه، عبادة بن صامت ، رافع بن مالك بن عجلان، 9 تن از خزرج را برگزيد و سالار آنان را اسعد بن زراره قرار داد و فرمود: شما سر پرست و كفيل قوم خود هستيد، چنان كه حواريان براى حضرت عيسى عليه السلام بودند و من نيز سرپرست قوم خود هستم.[8]

منبع:

اعلام قرآن از دايره المعارف قرآن كريم، ج 3، ص 541

[1]السيرةالنبويه، ج 2، ص 293؛ الطبقات، ج 1، ص 170؛ فتح البارى، ج 7، ص 221

[2]الطبقات، ج 1، ص 171؛ مناقب، ج 1، ص 224

[3]الطبقات، ج 1، ص 171

[4]فتح البارى، ج 7، ص 219

[5]الطبقات، ج 1، ص 171؛ تاريخ الاسلام، ج 1، ص 95

[6]السيرة النبويه، ج 2، ص 301؛ الطبقات، ج 1، ص 171- 172؛ اعلام الورى، ج 1، ص 133

[7]مناقب، ج 2، ص 31

[8]اعلام قرآن از دايره المعارف قرآن كريم، ج 3، ص 541