بنی حارث بن خزرج

بنى حارث: از قبايل خزرجى يثرب در عهد پيامبر صلی الله علیه و آله.

بنى حارث بن خزرج بن حارثه از قبايل خزرجى يثرب بودند كه به هنگام هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله در يثرب حضور داشتند. ايشان همراه با قبايل خزرجى ديگر همچون بنى ساعده، بنى زريق، بنى نجار، بنى سالم و بنى سلمه خزرج را تشكيل مى دادند. بايد توجه داشت كه در ميان اوسيان نيز گاه از بنى حارث بن خزرج گزارشهايى آمده است كه به بنى حارث بن خزرج بن عمرو بن عوف اشاره دارد كه از نسل او دو تيره مشهور اوسى يعنى بنى حارثه و بنى عبدالاشهل پديد آمده اند و خود بنى حارث به عنوان تيره اى مستقل شناخته نمى شود.

حارث فرزندان متعددى داشت. برخى از ايشان چون جشم، زيد منات، عوف، صخر (ضجر)، جروش (جردش) و همچنين برخى از مجموعه هاى ديگرى از اين قبيله كه به فرزند ديگرى از حارث به نام خزرج نسب مى رسانيدند همگى پيش از اسلام به شام مهاجرت كرده، برخى از آنان به غسانيان شام پيوسته بودند ، از اين رو اين مجموعه ها جزو بنى حارث مورد نظر نيستند و از انصار نيز محسوب نمى شوند.

بنى حارث پيش از اسلام در نبردهاى اوس و خزرج حضور داشتند. ايشان افزون بر شركت در نبردهايى كه در آنها عموم اوسيان با خزرجيان درگير بودند، در نبرد سَرارة با يكى از مجموعه هاى اوس به نام بنى عمرو بن عوف معروف به «نبيت» درگير شدند و آنان را شكست دادند.

درباره آيينها و مناسك بنى حارث اطلاع چندانى در دست نيست و مى توان پرستش بت منات را كه به عموم اوس و خزرج منتسب است در ميان آنان رايج دانست ، افزون بر اين در پيمان نامه اى كه از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل شده سخن از يهوديان بنى حارث به ميان آمده است كه اين خود نشان گرايش برخى از بنى حارث به آيين يهود است.

منازل و مناطق مسكونى بنى حارث در يثرب متمركز نبود؛ بخشى از ايشان در سُنْح مستقر بودند كه با مسجد نبوى يك ميل فاصله داشت. بخشى ديگر در منطقه جرار سعد ساكن بودند كه نسبت به سُنح فاصله كمترى با مسجدالنبى داشت.

پس از هجرت پيامبر صلی الله علیه و آله صلى الله عليه و آله زمانى كه از قبا حركت كرد، قبايل متعددى كه سكونتگاههايشان در مسير حركت آن حضرت بود، از ايشان مى خواستند در منطقه ايشان مستقر شود؛ امّا پيامبر صلی الله علیه و آله از آنها مى خواست زمام شتر را رها كنند تا مسيرى را كه مأموريت دارد بپيمايد. بنى حارث نيز چون در اين مسير قرار داشتند از پيامبر صلی الله علیه و آله چنين درخواستى كرده بودند.

از نخستين مسلمانان بنى حارث در پيمان عقبه دوم ياد شده است؛ پيمانى كه زمينه مهاجرت پيامبر صلی الله علیه و آله را فراهم آورد. در آن پيمان 7 تن از مسلمانان ايشان با پيامبر صلی الله علیه و آله بيعت كردند تا از وى حمايت كنند. پيامبر صلی الله علیه و آله از ميان بيعت كنندگان 12 نقيب برگزيد كه نمايندگان ايشان در ميان مسلمانان يثرب باشند. بنى حارث از معدود قبايلى بود كه از دو نقيب برخوردار بود: سعد بن ربيع و عبدالله بن رواحه.

مشهورترين مهاجرى كه نزد بنى حارث و در منطقه سُنْح مستقر شد ابوبكر بود. وى آنجا با يكى از زنان بنى حارث ازدواج كرد.

بنى حارث در حمايت از پيامبر صلی الله علیه و آله و آيين اسلام نقش قابل توجهى دارند، چنان كه پيامبر صلی الله علیه و آله ايشان را از معدود قبايل برتر يثرب معرفى كرده است. 9 تن از ايشان در بدر حضور داشتند و يك تن از آنها در اين نبرد به شهادت رسيد. از مجموع 70 و اندى شهداى احد 3 تن از بنى حارث بودند. ايشان در نبردهاى ديگر نيز شركت داشتند.

از معروف ترين افراد اين قبيله مى توان به ابوسعيد خُدْرى از جهادگران و بزرگان انصار، عبدالله بن رواحه جانشين دوم جعفر بن ابى طالب براى فرماندهى سپاه در نبرد موته، كه در همين جنگ به شهادت رسيد ، سعد بن ربيع نقيب- برگزيده در پيمان عقبه دوم- و شهيد احد ، عقبةبن عمرو والى اميرمؤمنان، على عليه السلام بر كوفه در زمان نبرد صفين ، قرظة بن كعب والى امام على بر كوفه در نبرد جمل عمرو بن قرظة بن كعب شهيد كربلا، نعمان بن بشير والى كوفه در زمان معاويه و يزيد ياد كرد. ابن سعد از 15 تن از زنان حارثى نام برده كه با پيامبر صلی الله علیه و آله بيعت كرده اند.

بنى حارث در شأن نزول :

قرطبى ذيل آيه 122 آل عمران/ 3: «اذ هَمَّت طَافَتانِ مِنكُم ان تَفشَلا واللَّهُ ولِيُّهُما و عَلَى اللَّهِ فَليَتَوَكَّلِ المُؤمِنون» كه در آن از سست شدن مجموعه هايى در نبرد احد* خبر مى دهد، از بنى حارث ياد كرده است؛ امّا عبارت آن گويا نيست كه بتوان آن را بنوحارث اوسى دانست يا بنوحارث خزرجى، از اين رو نمى توان توجه چندانى بدين گزارش كرد، به ويژه آنكه خود وى اين گزارش را ضعيف قلمداد كرده است. در اين گزارش سخن از آن است كه چون عبدالله بن ابَىّ و 300 تن از همراهان وى در احد صحنه نبرد را رها كردند و از صف سپاه اسلام خارج شدند، ترس و دلهره اى در ميان مجموعه هاى ديگر انصار پديد آمد كه مفسران ذيل آيه به مجموعه هايى همچون بنى حارث اشاره كرده اند ؛ همچنين بنا به روايت ابن بريده ذيل آيات سوره تكاثر/ 102 از قبايلى چون بنى حارثه (از اوس) و بنى حارث (از خزرج) ياد كرده اند: «الهكُمُ التَّكاثُر* حَتّى زُرتُمُ المَقابِر* كَلّا سَوفَ تَعلَمون* ثُمَّ كَلّا سَوفَ تَعلَمون* كَلّا لَو تَعلَمونَ عِلمَ اليَقين». (تكاثر/ 102، 1- 5) بر اساس اين روايت آيات كه بار معنايى تهديد و مذمت دارد خطاب به بنى حارث و بنى حارثه از قبايل يثرب است، در حالى كه آيات مكّى است و مخاطب آن مشركان قريش بودند كه در برخى شأن نزولهاى ديگر بدان اشاره شده است (ظ بنى عبدمناف)، از اين رو به نظر مى رسد در اين روايت در حمايت از قريش و به زبان انصار فرافكنى صورت گرفته باشد.

منبع: اعلام القرآن، ج 3، ص: 270