أمّ حكم بنت أبى سفيان

أمّ حكم بنت ابى سفيان: دختر ابوسفيان (بن حرب بن اميّه)، خواهر معاويه

وى و 5 زن ديگر به نامهاى فاطمه دختر ابى اميّه و امّ كلثوم (همسران عمر)، بَرْوَع دختر عُقْبَه، عَبدَه دختر عبدالعزّى و هنده دخترابوجهل هنگام مهاجرت شوهرانشان به مدينه از همراهى آنان سر باز زدند، ازاين رو همسر امّ حكم (عِياض بن غَنْم فِهرى) وى را به سبب بقاى بر كفر يا ارتداد طلاق داد. او سپس با عبدالله بن عثمان ثقفى ازدواج كرد و به طائف رفت و پس از اينكه شوهرش در حمله مسلمانان به طائف در سال نهم هجرى كشته شد به اسلام گرويد و با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بيعت كرد. برخى اسلام وى را هنگام فتح مكّه (سال هشتم هجرى) دانسته اند كه با توجّه به مرگ همسر او در محاصره طائف، درست نمى نمايد. امّ حكم در زمان حكومت برادرش معاويه به شام رفت. وى از همسر دومش فرزندى داشت كه به عبدالرحمن بن امّ حكم شهرت يافت و از طرف معاويه به امارت كوفه و سپس مصر گمارده شد. امّ حكم در ماجراى اعتراض مصريان به فرزندش، در حضور معاويه و سفير مصر، به شدت از پسرش دفاع كرد. سفير مصر به امّ حكم گفت: به خدا سوگند نه ازدواجت ميمون بود و نه فرزندت نجيب. امّ حكم را از راويان طبقه دوم تابعان شام برشمرده اند.

أمّ حكم در شأن نزول:

خداوند در آيه 10 ممتحنه كه ناظر به بخشى از عهدنامه صلح حديبيّه و درباره بازگرداندن زنان مسلمان و فرارى از مكه است فرمان داد كه اگر زنان مؤمن هجرت كردند و از كافران جدا شدند آنان را به مشركان باز نگردانند و مهر آنان را به شوهران كافرشان بازپس دهند. در اين آيه همچنين خداوند به مؤمنان دستور مى دهد كه همسران كافر خود را در عقد ازدواج خود نگه ندارند و مهرى را كه به آنان پرداخته اند از مشركان مطالبه كنند:«يايُّهَا الَّذينَ ءامَنوا اذا جاءَكُمُ المُؤمِناتُ مُهاجِرتٍ فَامتَحِنوهُنَّ اللَّهُ اعلَمُ بِايمنِهِنَّ فَان عَلِمتُموهُنَّ مُؤمِناتٍ فَلا تَرجِعوهُنَّ الَى الكُفّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَهُم ولا هُم يَحِلّونَ لَهُنَّ وءاتوهُم ما انفَقوا ولا جُناحَ عَلَيكُم ان تَنكِحوهُنَّ اذا ءاتَيتُموهُنَّ اجورَهُنَّ ولا تُمسِكوا بِعِصَمِ الكَوافِرِ وسَلوا ما انفَقتُم وليَسَلوا ما انفَقوا ذلِكُم حُكمُ اللَّهِ يَحكُمُ بَينَكُم واللَّهُ عَليمٌ حَكيم».(ممتحنه/ 60، 10) در پى نزول اين آيه عده اى، از جمله عِياض بن غَنْم شداد فِهرى همسر امّ حكم همسران خود را طلاق دادند. سپس آيه 11 ممتحنه نازل شد و فرمان داد:اگر زنى از مسلمانان جدا شد و به سوى كافران رفت، اگر آنان مهر مورد مطالبه مسلمانان را ندادند از غنيمت جنگ داده شود: «و ان فاتَكُم شَى ءٌ مِن ازوجِكُم الَى الكُفّارِ فَعاقَبتُم فَاتوا الَّذينَ ذَهَبَت ازوجُهُم مِثلَ ما انفَقوا ...»؛ امّا در اينكه سبب جدايى امّ حكم از همسرش هجرت نكردن وى همراه همسر خود به خاطر بقاى بر كفر و يا ارتداد بود آراى مفسران و تاريخ نگاران يكسان نيست.

هرچند واقدى و سُهيلى برآن اند كه هيچ زنى از مسلمانان مرتدّ نشد و شوهر خود را ترك نكرد و اين آيه فقط حكم خدا را بيان مى كند ؛ اما برخى برآن اند كه ام حكم بى ترديد از زنانى بوده كه مرتد شده و به مشركان پيوستند.

منبع: اعلام القرآن، ج 2، ص: 342