رقیم

فرهنگ نويسان عربى، رقيم را به معناى «مرقوم» و برگرفته از ريشه «ر- ق- م» دانسته و معانى «نوشته»، «خط و نوشته برجسته» و برخى نيز «دوات» را براى آن گفته اند.

شمارى از آنها، «رقم» را نقطه و اعراب گذارى كردن نوشته و گروهى نيز نوشتن معنا كرده اند؛ اما چنان كه برخى نيز در جمع ميان معانى گفته اند كاربردهاى گوناگون «رقم» و واژگان برگرفته از آن نشان مى دهد كه ريشه ياد شده، در اصل به معناى ايجاد نشانه در هر چيزى است كه متناسب با موارد كاربرد، معناى متفاوتى دارد؛ رَقَم الكتاب؛ يعنى كتاب را نوشت، رَقَمَ الشى ء؛ يعنى آن چيز را با نشانه اى، متمايز كرد، رَقَمَ الكلمات؛ يعنى واژگان را نقطه و اعراب گذارى كرد. در مقابل، پاره اى از قرآن پژوهان، «رقيم» را از واژگان دخيل مى دانند؛ از جمله آن را واژه اى رومى و به معناى «لوح» و واژه اى سريانى و به احتمال، نام مكانى دانسته اند.

واژه «رقيم» فقط يك بار در قرآن آمده است: «ام حَسِبتَ انَّ اصحبَ الكَهفِ والرَّقيمِ كانوا مِن ءايتِنا عَجَبا». (كهف/ 18، 9) هويّت اصحاب رقيم كه از آيات شگفت الهى خوانده شده اند و نيز وجه تسميه آنان به اين نام، اصلى ترين موضوع مورد چالش در ميان صاحب نظران است. منابع نخست تفسيرى شيعه و سنى نشان مى دهد كه در عصر نزول و سده هاى آغازين تاريخ اسلام، همه مفسّران، هماهنگ با سياق آيات، اصحاب كهف و رقيم را گروه واحدى مى دانسته اند و تنها موضوع مورد اختلاف آنان، معناى «رقيم» و وجه تسميه اصحاب كهف به آن بوده است؛ اين گروه معانى متفاوتى را براى رقيم گفته اند.

بيشتر آنان با استناد به ريشه لغوى و پاره اى از احاديث و نيز احتمالًا برخى منابع اهل كتاب، آن را به معناى كتيبه و لوحى دانسته اند كه نام و سرگذشت اصحاب كهف در آن نگاشته شده بود. سنگ يا مس بودن لوح، نويسندگان و محل نصب يا نگهدارى آن، مورد اختلاف اين گروه است. رقيم به عنوان نام قريه اصحاب كهف، كتاب دينى، درهمها و سگ آنان و همچنين وادى و كوهى كه غار در آن قرار داشت، ديدگاههاى ديگرى است كه از سوى اين مفسران ارائه شده است. انگاره هاى ياد شده، گاه با پذيرش يا نقد مفسران متأخر رو به رو گشته و گاهى نيز بدون هيچ اظهار نظرى گزارش شده است.

منبع: اعلام القرآن، ج 2، ص: 228