أبو قيس(قیس) بن فاكه

ابو قيس(قیس) بن فاکه بن مغيره قريشى: از تيره بنى مخزوم و از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله .

او از تيره بنى مخزوم و يكى از 7 يا 5 تن مسلمانى است كه در مكّه به پيامبر صلى الله عليه و آله گرويده؛ امّا هنگام هجرت حضرت به مدينه، از طرف پدران و اقوام خويش از هجرت باز داشته و زندانى شدند و اندك اندك فريفته شده، يا در برابر شدت شكنجه هاى مشركان تاب نياورده، از اسلام برگشتند. از جزئيات زندگى ابوقيس در اين دوره و پيش از آن، بيش از آن چه بيان شد، اطلاعى در دست نيست.

وى در سپاه مشركان مكّه، در جنگ بدر(دوم هجرى) حضور يافت و به دست حمزةبن عبدالمطلب يا على بن ابى طالب (به گفته ابن اسحاق) و يا به دست عماربن ياسر(به گفته ابن هشام) كشته شد. واقدى چگونگى كشته شدنش را چنين گزارش مى كند: چون بنى مخزوم در جنگ بدر، شدت خشم مسلمانان را درباره ابوجهل دريافتند، براى حفظ جان او، لباس جنگى اش را به تن عده اى كردند تا مسلمانان را بفريبند و ابوقيس يكى از افرادى بود كه لباس ابوجهل بر تنش پوشانده شد و حمزه، به تصوّر اين كه ابوجهل است، بر او حمله برد و به قتلش رساند. در هر صورت ابوقيس در جنگ بدر و در حال كفر كشته شد.

ابوقيس در شأن نزول :

مفسران در ذيل دو آيه، از ابوقيس سخن به ميان آورده اند:

1. در ذيل آيه 97 نساء/ 4: «انَّ الَّذينَ تَوَفّهُمُ المَلكَةُ ظالِمى انفُسِهِم قالوا فيمَ كُنتُم قالوا كُنّا مُستَضعَفينَ فِى الارضِ قالوا الَم تَكُن ارضُ اللَّهِ وسِعَةً فَتُهاجِروا فيها فَاولكَ مَأوهُم جَهَنَّمُ وساءَت مَصيرا كسانى هستند كه فرشتگان* جانشان را مى ستانند؛ در حالى كه بر خويشتن ستم كرده بودند. از آن ها مى پرسند: در چه كارى بوديد؟ گويند: ما در روى زمين مردمى زبون گشته بوديم. فرشتگان گويند: آيا زمين خدا پهناور نبود كه در آن مهاجرت كنيد؟ مكان اينان جهنّم و آن بد فرجامى است.» طبرى مى گويد: آيه درباره عده اى از جوانان مرتد، از جمله ابوقيس بن فاكه نازل شده است.

طبرسى به نقل از ابوحمزه ثمالى آورده است كه آيه درباره گروهى از مردم است كه به اسلام گرويده بودند؛ امّا در بدر با مشركان همراه شدند و گويا ابوقيس بن فاكه از جمله آنان بوده است.

2. طبرى در ذيل آيه 49 انفال/ 8 از مجاهد نقل كرده است كه آيه، درباره گروهى از قريش از جمله ابوقيس است. طبرسى و آلوسى «5» نيز آيه را در همين باره دانسته اند.

مجلسى، تفصيل داستان شأن نزول را چنين آورده است: عده اى از جوانان قريش در مكّه اسلام آوردند؛ امّا پدرانشان، آنان را زندانى كردند و مانع هجرتشان شدند. آنان هنگامه بدر با قريش خارج شدند؛ در حالى كه در ترديد و نفاق بودند. از جمله آنان ابوقيس بن فاكه بود. اينان چون به ياران اندك رسول خدا نظر كردند، گفتند: اينان تهى دستان اند و دينشان آنان را فريفته و هم اكنون كشته مى شوند كه خداوند اين آيه را درباره آنان نازل فرمود: «اذ يَقولُ المُنفِقونَ والَّذينَ فى قُلوبِهِم مَرَضٌ غَرَّ هؤلاءِ دينُهُم و مَن يَتَوَكَّل عَلَى اللَّهِ فَانَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيم منافقان و كسانى كه در دل بيمارى دارند، گفتند: اينان را دينشان فريفته است و هركس به خدا توكل كند، همانا خداوند با عزت و حكمت است».

منبع: اعلام القرآن، ج 1، ص: 504