سوره زلزال
مفهوم کلي سوره
رستاخيز و حوادث آن؛
رسيدگى به اعمال انسان و تجسّم آنها.[3]
اسامي سوره
زلزله، اذا زلزلت، زلزال، زلزلت.[4]
علت نام‌گذاري
«سوره زلزله»؛ به خاطر اخبار اين سوره از وقوع زلزله قبل از روز قيامت مي‌باشد. اين نام از اسامي مشهور اين سوره است که در بعضي مصاحف و کتب تفسيري از آن ياد شده است.
«سوره إذا زلزلت»؛ شروع اين آيه به اين جمله است و در لسان پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و برخي صحابه و مفسرين ذکر شده است.
«سوره زلزال»؛ به دليل وجود لفظ زلزال در اين سوره به اين نام مشهور شده است. اکثر مصاحف و کتابهاي تفسيري هم از اين سوره به اين نام ذکر کرده اند.
«سوره زلزلت»؛ به خاطر وجود اين لفظ در آي? اول اين سوره به اين نام مشهور گشته است. ابن‌عاشور از مصحفي قديمي به خط کوفي اين اسم را ذکر کرده و سخاوي هم اين سوره را به اين نام آورده است.[5]
تعداد آيات
سوره زلزال هشت آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره زلزال سي‌و‌پنج کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره زلزال صدوچهل‌ونه حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهم‌ترين هدف سوره زلزال يادآورى رستاخيز است.[9]
محتوا و موضوعات
سوره زلزال بر سه محور دور مى‌زند:
نخست از اشراط‌الساعة و نشانه‌هاى وقوع قيامت بحث مى‌كند، و در دنبال آن سخن از شهادت زمين به تمام اعمال آدمى آمده است.
در بخش سوم از تقسيم مردم به دو گروه نيكوكار و بدكار و رسيدن هر كس به اعمال خود سخن مى‌گويد.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه فرمود: «هر كس سوره زلزال را قرائت كند مانند آن است كه بقره را قرائت كرده و به او پاداش کسي که يک چهارم قرآن را قرائت کرده باشد داده مي‌شود».
انس‌بن‌مالك گويد: «پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله از مردى از اصحاب خود پرسيد كه اى فلانى آيا ازدواج كرده‌اى گفت نه و من چيزى ندارم كه ازدواج كنم و عيال بگيرم، فرمود: آيا سوره قل هو اللَّه احد با تو نيست، گفت چرا فرمود آن يك چهارم قرآن است، فرمود، آيا با تو قل يا ايها الكافرون نيست؟ گفت چرا هست، فرمود آن يك چهارم قرآن است، فرمود آيا با تو سوره اذا زلزلت الارض نيست گفت چرا مي‌دانم، آن يك چهارم قرآن است، سپس سه بار فرمود ازدواج كن، ازدواج كن، ازدواج كن».
از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه فرمود: «خسته و ملول نشويد از قرائت اذا زلزلت الارض، پس البته كسى كه در نوافل خود آن را قرائت كند خدا او را هرگز به زلزله مبتلا نكند و به سبب زلزله و زمين لرزه و يا صاعقه و يا آفتى از آفتهاى دنيا نمي‌رود، و هر گاه بميرد خدا او را به بهشت امر فرمايد، پس خداوند سبحان مي‌فرمايد بنده من بهشتم را براى تو مباح كردم هر كجاى آن را خواستى ساكن شو، هيچ مانع و دافعى براى تو نيست».[11]
محل نزول
سوره زلزال از نظر ابن عبّاس و قتاده مدنى و از نظر ضحاك و عطاء مكّيست.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره زلزال در ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك است بعد از سوره نساء نازل شده است.[13]
فضاي نزول
فضاي نزول خاصي از طرف مفسران در مورد سوره زلزال نقل نشده است. اما با توجه به اينکه سوره زلزال در مدينه نازل شده است هشداري براي مؤمنان و مسلمانان آن‌روز است. خداوند متعال در اين سوره با يادآوري وقايع و حوادث هولناک روز قيامت به مسلمانان هشدار مي‌دهد که مواظب اعمال و رفتار خود باشند زيرا که صرف ايمان به تنهايي کافي نيست و هر کسي در گرو اعمال خويش است و در عالم آخرت پاداش و جزاي آن را خواهد ديد.
ترتيب در مصحف
سوره زلزال نودونهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره زلزال نودوسومين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد. و بعد از سوره نسا نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره بيّنه را به حال مؤمن و كافر پايان داد سوره زلزال را به بيان وقت آن شروع نمود.[16]
ويژگي
سوره زلزال از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
خبر از زلزله عظيم روز قيامت و زنده شدن مردم براى حساب، و سخن گفتن زمين در آن روز و نيز خبر از حسابرسي بسياردقيق (مثقال ذره‌اي) در روز قيامت از ويژگي‌هاي سوره زلزال است.
[1]قاموس قرآن، ج3، ص 173.
[2]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص: 581
[3]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 299
[4]التحرير و التنوير، ج30، ص 431.
[5]أسماءسورالقرآن و فضائلها، ص 542-540.
[6]الكشف و البيان، ج10، ص 263
[7]همان.
[8]همان.
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 300.
[10]تفسير نمونه، ج27، ص 218.
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 220-219.
[12]همان، ص 219
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 35.
[14]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 299.
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 220.
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]همان