سوره فيل

فيل حيواني است معروف.

مفهوم کلي سوره

قدرت‌نمايى خدا در برابر مخالفان‌؛

داستان حمل? فيل‌سواران به مكه و شكست عبرت‌آموز آنان‌.[1]

اسامي سوره

فيل، الم تر کيف.[2]

علت نام‌گذاري

«سوره فيل»؛ ناميده شدن سوره به اين نام به خاطر ذکر قص? اصحاب فيل در اين سوره مي‌باشد. اسم فيل به غير از اين سوره در هيچ جاي قرآن نيامده است.[3]

«سوره الم تر کيف»؛ به دليل شروع سوره با اين عبارت به اين نام مشهور شده است، همچنين در کلام ابن‌عباس و برخي از تفاسير اين اسم آمده است.[4]

تعداد آيات

سوره فيل پنج آيه دارد.[5]

تعداد کلمات

سوره فيل بيست کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره فيل نودوشش حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه ها

هدف اصلى سوره فيل هشدار به مخالفان اسلام و سركشان قدرتمند است كه از سرنوشت عذاب‌آلود فيل‌سواران عبرت آموزند.[8]

محتوا و موضوعات

سوره فيل چنان كه از نامش پيدا است اشاره به داستان تاريخى معروفى مى‌كند كه در سال تولد پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله واقع شده، و خداوند خانه كعبه را از شر لشكر عظيم كفارى كه از سرزمين يمن سوار بر فيل آمده بودند حفظ كرد.

اين سوره يادآور آن داستان عجيب است كه بسيارى از مردم مكه آن را به خاطر داشتند، زيرا در گذشته نزديكى واقع شده بود.

يادآورى اين داستان هشدارى است به كفار مغرور و لجوج كه بدانند در برابر قدرت خدا كمترين قدرتى ندارند، خداوندى كه لشكر عظيم فيل را با آن پرندگان كوچك، و آن سنگريزه‌هاى نيم‌بند (حجارة من سجيل) درهم كوبيد قدرت دارد كه اين مستكبران لجوج را نيز مجازات كند.[9]

فضائل، خواص و ثواب قرائت

در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس سوره فيل را قرائت كند خدا او را در دوران زندگيش در دنيا از مسخ شدن و مبتلاء شدن به افترا و تهمت عافيت بخشد.

ابوبصير از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «كسى كه در نماز واجبش سوره فيل را بخواند، در روز قيامت هر زمين و هر كوه و هر ريگ به نفع او گواهي مي‌دهد به اينكه او از نمازگذاران است و در روز قيامت منادى صدا مي‌كند راست گفتيد بر بنده من، شهادت شما را براى او قبول كردم و پذيرفتم، بنده مرا به بهشت داخل کنيد و او را محاسبه نكنيد زيرا كه او از كساني است كه من او را دوست دارم و دوست دارم عمل او را، و كسى كه سوره لايلاف قريش را زياد بخواند خدا او را در روز قيامت بر مركبى از مركبهاى بهشتى برانگيزاند تا بر سفره‌هاى نور بنشيند».[10]

محل نزول

سوره فيل در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده‌ است.[11]

زمان نزول

تاريخ نزول سوره فيل در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره كافرون نازل شده است.[12]

فضاي نزول

به نظر مى‌آيد علّت نزول سوره فيل تهديدى بوده است نسبت به دشمنان قرآن كه در مقابل قرآن و پيامبر از موضع خصمانه بترسند، و اينکه جريان اصحاب فيل را ياد آورند كه خدا چگونه تار و مارشان كرد و يا خطاب است به خود حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌و‌آله كه جريان آنها را ياد كن و بدان كه خداى تو براى كوبيدن مشركان توانا است. اين سوره به يكى از آيات خدا و معجزه عجيبى اشاره مى‌كند كه پيش از اسلام در مكه واقع گرديد، قضيه در سراسر جزيرةالعرب و جاهاى ديگر مشهور بود اعراب جاهلى آن را با شعار خود درآوردند.[13]

ترتيب در مصحف

سوره فيل صدوپنجمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14] ‌

ترتيب بر اساس نزول

سوره فيل نوزدهمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره كافرون نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلي

خداوند در سوره همزه ياد كرد آنچه را كه مهيا ساخته بود از عذاب براى كسى كه از مردم عيب‌جويى كند و از آنها غيبت نموده و اعتماد به دنيا نمايد، و در سوره فيل بيان كرد آنچه را با اصحاب فيل نموده است‌.[16]

ويژگي

سوره فيل از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[18]

روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين‌ را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى‌ را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]

همانگونه كه سوره" و الضحى" و سوره" ا لم نشرح" در حقيقت يك سوره محسوب مى‌شود، همچنين است سوره" فيل" و سوره" قريش" چرا كه اگر درست در محتواى آن دو دقت كنيم پيوند مطالب آنها بقدرى است كه مى‌تواند دليل بر وحدت آن دو بوده باشد.

به همين دليل براى خواندن يك سوره كامل در هر ركعت از نماز اگر كسى سوره‌هاى فوق را انتخاب كند بايد هر دو را با هم بخواند.[20]

[1]تفسير قرآن مهر، ج‌22، ص: 345

[2]همان

[3]أسماء سور القرآن و فضائلها، ص 558.

[4]همان، ص 559.

[5]الكشف و البيان، ج‌10، ص 288

[6]همان.

[7]همان.

[8]تفسير قرآن مهر، ج‌22، ص 346.

[9]تفسير نمونه، ج‌27، ص 326.

[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌27، ص 274

[11]همان

[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 36

[13]تفسير احسن‌الحديث، ج‌12، ص 354

[14]تفسير قرآن مهر، ج‌22، ص 345

[15]التمهيد في علوم القرآن، ج‌1، ص: 135

[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌27، ص 274

[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313

[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‌1، ص 34

[19]همان

[20]تفسير نمونه، ج‌27، ص 346