و قسم بشاهد و مشهود (و در آن قولهاى مختلفى است: (1) شاهد روز جمعه است و مشهود روز عرفه است (مروى از ابن عباس و قتاده و از امامين همامين باقرين عليهما السّلام نيز مروى است و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله نيز روايت شده است و روز جمعه ازآن‌جهت شاهد ناميده شده است كه بر عاملى كه در آن روز عملى كرده است شهادت مى‌دهد. و در حديث است كه: (آفتاب بر روزى طلوع و غروب نكرده است كه افضل از روز جمعه باشد و در آن ساعتى است كه موافق نمى‌شود آن را كسى كه در آن ساعت دعاى خيرى كند مگر اينكه براى او مستجاب مى‌شود و پناه از شرّى ببرد مگر آنكه خدا او را پناه دهد) و روز عرفه مشهود است كه مردم شهادت مى‌دهند در آن موسم حج را و ملائكه هم آن را شهادت مى‌دهند. (2) اينكه شاهد روز نحر است و مشهود روز عرفه. (3) اينكه شاهد محمّد صلّى اللّه عليه و آله است و مشهود روز قيامت (از ابن عباس در روايت ديگر و سعيد بن المسيب و مروى از امام حسن عليه السّلام) و روايت است كه مردى داخل مسجد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شد و ديد مردى از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله حديث مى‌كند و گفت از او سؤال كردم از شاهد و مشهود پاسخ داد كه بلى شاهد روز جمعه و مشهود روز عرفه است. پس از آن به ديگرى كه باز از رسول خدا حديث مى‌كرد رجوع كردم پاسخ داد كه شاهد روز جمعه است و مشهود روز نحر است - از آن دو گذشتم به پسرى رسيدم و او هم از رسول خدا حديث مى‌كرد به او گفتم مرا خبر ده از شاهد و مشهود فرمود بلى امّا شاهد محمّد صلّى اللّه عليه و آله است و امّا مشهود روز قيامت است آيا نشنيدى كه خداى سبحانه فرمايد يٰا أَيُّهَا اَلنَّبِيُّ إِنّٰا أَرْسَلْنٰاكَ شٰاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِيراً . و در جاى ديگر فرمود: ذٰلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ اَلنّٰاسُ وَ ذٰلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ - پرسيدم شخص اول كه بود؟ گفتند ابن عباس از دوّمى پرسيدم گفتند ابن عمر از سومى سؤال كردم گفتند حسن بن علي عليهما السلام. (4) آنكه شاهد روز عرفه و مشهود روز جمعه است و از أبى الدرداء از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است كه فرمود: اكثروا الصلاة علىّ يوم الجمعة فانه يوم مشهود تشهده الملائكة و ان احدا لا يصلى علىّ الّا عرضت علىّ صلاته حتّى يفرغ منها - قال - فقلت بعد الموت فقال ان اللّه حرم على الارض ان تأكل اجساد الانبياء فنبى اللّه حيّ يرزق. (5) آنكه شاهد فرشته و مشهود روز قيامت است و روز قيامت ملك بر بنى آدم شهادت مى‌دهد (مروى از عكرمه) و اين دو آيه را تلاوت كرد: (وَ جٰاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَهٰا سٰائِقٌ وَ شَهِيدٌ) و آيه (وَ ذٰلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ ) . و دراين‌باب اقوال ديگرى هم ذكر شده است كه هركس مايل باشد بتفسير مجمع البيان رجوع نمايد
