سوره انفال

انفال جمع نفل است به معنى غنيمت و هبه و زيادت.[1]

مفهوم کلي سوره

جنگ و اقتصاد؛

سامان‌دهى جامعه و بازسازى اخلاقى‌.[2]

اسامي سوره

أنفال، بدر،[3] جهاد.[4]

علت نام‌گذاري

«سوره انفال»؛ اين سوره به دليل كلمه‌ى «انفال» كه در آغاز آن آمده، همچنين به دليل بيان كردن احكام انفال و ثروت‌هاى عمومى، به «انفال» نام‌گذارى شده است.[5]

«سوره بدر»؛ اين سوره‌ «بدر» نيز ناميده شده، چون درباره جنگ بدر نازل شده است‌.[6] نقلي هم از ابن‌عباس در اين مورد در بيشتر کتب تفسير و علوم قرآني آمده است.[7]

«سوره جهاد»؛ زيرا پس از نزول اين سوره پيامبر تلاوت آن را در جنگها براى تقويت روحيه رزمندگان سنّت قرار داد. اين رويّه در زمان خلفاء نيز ادامه داشته است.[8]

تعداد آيات

سوره انفال هفتادوپنج آيه دارد.[9]

تعداد کلمات

سوره انفال هزار و دويست و سي و يک كلمه دارد.[10] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره انفال پنج‌هزار و دويست و نود و چهار حرف دارد.[11] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

سوره انفال كه در مدينه و در زمان اولين جنگ مسلمانان، يعنى بدر، نازل شده است، داراى چند هدف است:

بيان مسائل و قوانين مربوط به جنگ؛

بيان مسائل و قوانين اقتصادى اسلام در مورد اموال عمومى كه پشتوانه‌ى بيت‌المال به شمار مى‌آيد؛

بازسازى اخلاقى مسلمانان؛

سامان دادن و نظام بخشيدن به جامعه‌ى نوين مسلمانان در مدينه.[12]

محتوا و موضوعات

در هفتادوپنج آيه‌اى كه در سوره انفال وجود دارد مباحث بسيار مهمى مطرح شده است:

نخست اشاره به بخش مهمى از مسائل مالى اسلام از جمله انفال و غنائم كه پشتوانه مهمى براى بيت المال محسوب مى‌گردد، شده است. سپس مباحث ديگرى مانند: صفات و امتيازات مؤمنان واقعى، و داستان جنگ بدر، يعنى نخستين برخورد مسلحانه مسلمانان با دشمنان، و حوادث عجيب و عبرت‌انگيزى كه در اين جنگ واقع شد.

و همچنين قسمت قابل ملاحظه‌اى از احكام جهاد و وظائف مسلمانان در برابر حملات پى‌گير دشمن، جريان پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و داستان آن شب تاريخى هجرت (ليلةالمبيت)، وضع مشركان و خرافات آنها قبل از اسلام، چگونگى ضعف و ناتوانى مسلمانان در آغاز كار و سپس تقويت آنها در پرتو اسلام، حكم خمس و چگونگى تقسيم آن، لزوم آمادگى رزمى و سياسى و اجتماعى براى جهاد در هر زمان و مكان، برترى نيروهاى معنوى مسلمانان بر دشمن على رغم كمبود ظاهرى نفرات آنها، حكم اسيران جنگى و طرز رفتار با آنها، هجرت كنندگان و آنها كه هجرت نكرده‌اند، مبارزه و در گيرى با منافقان و راه شناخت آنها و بالآخره يك سلسله مسائل اخلاقى و اجتماعى سازنده ديگر.[13]

فضائل، خواص و ثواب قرائت

بهره‌مندي از شفاعت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و دوري از نفاق؛

ابى‌بن‌كعب، از پيامبر نقل كرده است كه: هر كس سوره انفال و برائت را قرائت كند، روز قيامت، من شفيع و گواه او خواهم بود. او از نفاق برىء است و به عدد هر منافقى در دنيا ده حسنه به او داده مي‌شود و ده گناه از او برداشته مى‌شود و ده درجه بر درجاتش افزوده مي‌شود و عرش و حاملان آن در ايام زندگى برايش طلب رحمت مى‌كنند.

دوري از نفاق و بهره‌مندي از سفره‌هاي بهشتي؛

عياشى از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه: هر كس سوره انفال و برائت را در هر ماه بخواند، هرگز نفاق به قلبش وارد نمى‌شود و حقاً از شيعه اميرالمؤمنين است و روز قيامت از خوان‌هاى بهشت، مي‌خورد تا مردم از حساب تمام شوند.

قطع بيني ها و اشتمال بر آيه خمس؛

محمدبن‌مسلم از امام باقرعليه‌السلام نقل كرده است كه: در سوره انفال قطع بينى‌هاست (زيرا مشتمل بر آيه خمس است).[14]

محل نزول

سوره انفال، بقول ابن عباس و قتاده، بجز هفت آيه آن كه در مكه نازل شده است، مدنى است. آيات مدنى آن از آيه‌ «وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا ...» شروع مى‌شود. و حسن و عكرمه گويند: تمام سوره در جنگ بدر نازل شده است.[15]

زمان نزول

زمان نزول سوره انفال نوزده ماه پس از هجرت و بعد از جنگ بدر بوده‌ است.[16]

فضاي نزول

سوره انفال در سال دوم هجرى و پس از پيروزى مسلمانان در جنگ بدر نازل شد.[17] و در آن ضمن اشاره به رخداد جنگ بدر و حوادثى كه به وقوع اين پيروزى سرنوشت‌ساز انجاميد از امدادهاى غيبى خداوند ياد مى‌كند.[18]

ترتيب در مصحف

سوره انفال هشتمين سوره در ترتيب فعلى قرآن به شمار مي آيد.[19]

ترتيب بر اساس نزول

سوره انفال هشتادوهشتمين سوره نازله بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله مي باشد و بعد از سوره بقره نازل شده است.[20] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلي

در سوره اعراف، داستان انبيا و در پايان آن از پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله وصفى به ميان آمد. اكنون سوره انفال نيز با نام پيامبر و ماجرايى كه ميان آن بزرگوار و مردم روى داد، آغاز مى‌شود.[21]

ويژگي

سوره انفال يکي از هفت سوره طولاني قرآن (سبع طوال) مي باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضي سوره هاي بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال مي گويند ولي برخي ديگر هفتمي را يونس مي دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير مي باشد)[22]

روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد‌. [23]

در سوره انفال از قوانين و احكام عملى اسلام بيش‌تر از عقايد و مبانى نظرى اسلامى سخن به ميان آمده است.[24]

[1]قاموس قرآن، ج7، ص 101

[2]تفسير قرآن مهر، ج‌8، ص 23

[3]همان، ص 25

[4]نظم الدرر فى تناسب الآيات و السور، ج‌3، ص 181

[5]تفسير نور، ج3، ص263

[6]دايرة المعارف قرآن كريم، ج‌5، ص 25

[7]ترجمه تفسير الميزان، ج‌9، ص 7

[8]دايرة المعارف قرآن كريم، ج‌5، ص 25

[9]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج‌3، ص 235

[10]همان

[11]همان

[12]تفسير قرآن مهر، ج8، ص 26

[13]تفسير نمونه، ج‌7، ص 77

[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌10، ص 154

[15]همان

[16]دايرة المعارف قرآن كريم، ج‌5، ص 25

[17]الميزان، ج 9، ص 4

[18]دائرة المعارف قرآن کريم،ج5، ص26

[19]تفسير قرآن مهر، ج‌8، ص 25

[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136

[21]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌10، ص 155

[22]المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج‌3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج‌1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‌1، ص 34

[23]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‌1، ص 34

[24]تفسير قرآن مهر، ج‌8، ص 26