سوره ق
ق از حروف مقطعه است.
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
ق، باسقات.[2]
علت نامگذاري
«سوره ق»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به «ق» آن است كه در آي? اول آن حرف مقطع? «ق» آمده است
«سوره باسقات»؛ از آن جا كه در آيه دهم اين سوره، واژ? باسقات به معناى چيزهاى بلند و مرتفع آمده، بدين نام ناميده شده است.[3]
تعداد آيات
سوره ق چهل‌و‌پنج آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره ق سيصد‌وپنجاه و هفت کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره ق هزاروچهارصدونودوچهار حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اساسى سوره ق عبارت است از يادآورى معاد و دلايل آن.[7]
محتوا و موضوعات
محور بحثهاى سوره ق مسال? معاد است، و تقريبا تمام آيات بر همين محور دور مى‌زند، و مسائل ديگر در آن شكل جنبى دارد.
در مسائل مربوط به معاد انگشت روى امور زير مى‌گذارد.
انكار و تعجب كافران از مسال? معاد (معاد جسمانى)؛
استدلال بر مسال? معاد از طريق توجه به نظام آفرينش، و مخصوصا احياى زمينهاى مرده به وسيله نزول باران؛
استدلال بر مسال? معاد از طريق توجه به خلقت نخستين؛
اشاره به مسال? ثبت اعمال و اقوال براى يوم‌الحساب؛
مسائل مربوط به مرگ و انتقال از اين جهان به سراى ديگرى؛
گوشه‌اى از حوادث روز قيامت و اوصاف بهشت و دوزخ؛
اشاره به حوادث تكان‌دهنده پايان جهان كه سر آغازى است بر جهان ديگر.
در اين ميان اشاراتى كوتاه و مؤثر به وضع اقوام طغيانگر پيشين و سرنوشت دردناك و شوم آنها (مانند قوم فرعون، و عاد، و لوط، و شعيب، و تبع) و نيز دستوراتى براى توجه به خدا و ذكر او به پيامبر اسلام داده شده است. و همچنين در آغاز و پايان سوره اشاره كوتاهى به عظمت قرآن به چشم مى‌خورد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت مى‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره ق را بخواند خداوند سكرات موت را بر او آسان سازد».
ابوحمزه‌ثمالى از حضرت باقر عليه‌السلام روايت كرده است كه فرمودند: «هر كس به طور مداوم در نمازهاى فريضه و نافله خود سوره ق را بخواند، خداوند روزى او را وسعت داده، كتابش را به دست راستش داده، حساب آسانى از او خواهند كشيد».[9]
محل نزول
سوره ق مكى است حسن گويد: اين سوره مكّى است غير از آيه (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ) تا (وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ). و معدل از ابن عباس نقل كرده است كه اين سوره مكى است، بغير از آيه (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ) تا آخر آيه.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره ق ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره مرسلات نازل شده است.[11]
فضاي نزول
با توجه به محتواي سوره ق فضاي متصور براي نزول اين سوره، فضاي انکار سرسختان? مشركان در رابطه با امر نبوت و مخصوصا معاد است زيرا که بيشتر مطالب اين سوره در رابطه با معاد مى‌باشد، و هر آنچه که غير از مسأله معاد آمده است در واقع فرعي جدا شده از مطالب اصلي است. ظاهر امر و انسجام کلي سوره هم نشان مى‌دهد كه همه سوره ق به يك بار نازل گشته است و جوابي دائمي براي افترائات مشرکان مي‌باشد.
ترتيب در مصحف
سوره ق پنجاهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[12]
ترتيب بر اساس نزول
سوره ق سى‌وچهارمين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد و بعد از سوره مرسلات نازل شده است.[13] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره حجرات را با يادآورى ايمان و شرايط آن براى بندگان ختم فرمود، سوره ق را با ياد نمودن چيزهايى كه ايمان به آن واجب است مانند قرآن و ادلّه توحيد شروع كرده است.[14]
ويژگي
سوره ق از سور ممتحنات است و با قسم به قرآن مجيد شروع شده است.
سوره ق تنها سوره اي است که با حرف مقطعه «ق» آغاز شده است و به همين نام هم مشهور شده است.
رسول خدا صلي الله عليه و آله اين سوره را در خطبه هاي نماز جمعه و عيد مي خواندند و آنرا موضوع خطبه خويش قرار مي دادند و براي ان اهميت ويژه اي قائل بودند.
محور بحثهاى سوره ق مسال? معاد است و تقريبا تمام آيات بر همين محور دور مى‌زند، و مسائل ديگر در آن شكل جنبى دارد. [15]
[1]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 291
[2]همان، ص 293
[3]همان
[4]الکشف و البيان، ج9، ص92
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 293
[8]تفسير نمونه، ج22، ص 222
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 23
[10]همان
[11]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 26
[12]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 293
[13]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص136
[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 233
[15]تفسير نمونه، ج22، ص 222