سوره فاطر

فاطر به معني شکافنده، آفريننده مي باشد.[1]

مفهوم کلي سوره

يادآورى مبدأ و معاد؛

طرح رهبرى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌؛

آفرينش فرشتگان به صورت‌هاى مختلف‌؛

مراحل آفرينش انسان‌.[2]

اسامي سوره

فاطر، ملائکه.[3]

علت نام‌گذاري

«سوره فاطر»؛ اين واژه در اولين آي? اين سوره ‌به عنوان يكى از صفات خداوند جل شأنه آمده است.

«سوره ملائکه»؛ به خاطر آمدن وصف و صفات ملائكه در آي? ‌اول، اين سوره به اين نام عنوان شده است. [4]

تعداد آيات

سوره فاطر چهل‌وپنج آيه دارد.[5]

تعداد کلمات

سوره فاطر هفت صدوهفتاد دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره فاطرسه هزاروصدوسي حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه ها

در سوره فاطر اهداف اساسى زير پى‌گيرى مى‌شود:

1. يادآورى توحيد؛

2. يادآورى معاد؛

3. طرح رهبرى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله.[8]

محتوا و موضوعات

محتواي آيات سوره فاطر را در پنج بخش مى‌توان خلاصه كرد.

بخش مهمى از آيات اين سوره پيرامون نشانه‌هاى عظمت خداوند در عالم هستى و دلائل توحيد سخن مى‌گويد؛

بخش ديگرى از آن از ربوبيت پروردگار و تدبير او نسبت به عموم جهان و خصوص انسان و خالقيت و رازقيت او و آفرينش انسان از خاك و مراحل تكامل او بحث مى‌كند؛

بخش ديگر پيرامون معاد و نتائج اعمال در آخرت، و رحمت گسترده الهى در اين جهان، و سنت تخلف ناپذير او در باره مستكبران است؛

قسمتى از آيات آن نيز اشاره به مساله رهبرى انبيا و مبارزه پى‌گير و مستمرشان با دشمنان لجوج و سرسخت و دلدارى پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله در اين زمينه مى‌باشد؛

سرانجام بخشى از آن بيان مواعظ و اندرزهاى الهى در زمينه‌هاى مختلف است كه مكمل بحثهاى گذشته مى‌باشد.

بعضى از مفسران تمام اين سوره را در يك حلقه خلاصه كرده‌اند و آن مساله قاهريت خداوند در تمام زمينه‌هاست‌[9] . اين سخن گرچه با توجه به قسمت قابل توجهى از آيات سوره متناسب به نظر مى‌رسد، ولى در عين حال وجود بخشهاى مختلف ديگر را در اين سوره نمى‌توان انكار كرد.[10]

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: «هر كس سوره ملائكه را قرائت كند روز قيامت سه در از درهاى بهشت او را صدا مي‌زند كه از هر كدام از اين سه در كه خواستى وارد شو».[11]

محل نزول

سوره فاطر در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده‌ است.[12]

زمان نزول

سوره فاطر بين هجرت به حبشه تا زمان معراج بر پيامبر نازل شده است‌.[13]

فضاي نزول

فضاي نزول سوره فاطر همچون برخي از سوره‌هاي مکي اعتقادي است و بيشتر در مقابل جبهه‌گيري‌ها و شبه‌افکني‌هاي مشرکان مکه نازل شده است. زيرا که بيش از نصف سوره در مورد توحيد خداوند متعال و تدبير و اداره کننده امور دنياست. و همچنين مسأله نبوت و معاد نيز از مسائلي بود که در آن روز بيشترين بحث‌ها پيرامون آن‌ها بوده است و خداوند در اين سوره به آنها پرداخته است.

ترتيب در مصحف

سوره فاطر در چينش كنونى قرآن سى‌و‌پنجمين سوره به شمار مى‌رود.

ترتيب بر اساس نزول

سوره فاطر چهل‌وسومين سوره در ترتيب نزول است و پس از سوره فرقان نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلي

چون خداوند سبحان سوره سبأ را به ردّ اهل شرك و شك و عناد پايان داد سوره فاطر را به ذكر كمال قدرت و وحدانيت و دليلهاى توحيدى‌ افتتاح نمود.[15]

ويژگي

سوره فاطر يکي از پنج سوره اي است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است اين سوره ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکي هستند.

همچنين سوره فاطر از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[16]

سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[17]

روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين‌ را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى‌ را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]

بعضى از مفسران تمام سوره فاطر را در يك حلقه خلاصه كرده‌اند و آن مسال? قاهريت خداوند در تمام زمينه‌هاست.‌[19]

[1]قاموس قرآن، ج‌5، ص 193

[2]تفسير قرآن مهر، ج‌17، ص 21

[3]همان، ص 85

[4]همان

[5]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج‌5، ص252

[6]اللباب فى علوم الكتاب، ج‌16، ص97

[7]همان

[8]تفسير قرآن مهر، ج‌17، ص 86

[9]تفسير « فى ظلال‌القرآن» آغاز سوره فاطر

[10]تفسير نمونه، ج‌18، ص 162-161

[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌20، ص 299

[12]همان

[13]تفسير قرآن مهر، ج‌17، ص 85

[14]التمهيد في علوم القرآن، ج‌1، ص137

[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج‌20، ص 299

[16]زاد المسير فى علم التفسير، ج‌4، ص 141

[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313

[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‌1، ص 34

[19]تفسير نمونه، ج‌18، ص 162 به نقل از تفسير" فى ظلال" آغاز سوره فاطر.