أبو عقيل أنصاری

ابوعقیل انصاری، حثجاث يا حثحاث، معروف به صاحب الصاع از تيره بنى انيف اراشى و از هم پيمانان بنى عمرو بن عوف .

طبرى به نقل از قتاده، نامش را حبحاب، و شيخ طوسى حجاب بن عثمان ذكر كرده است كه گويا طبق نقل طبرى، تصحيف «حبحاب ابوعقيل» باشد؛ چنان كه دو نام اوّل نيز تصحيف يك نام است. وى از مسلمانان تهى دست بود و با كارگرى، امرار معاش مى كرد. از زندگى و مرگ وى اطلاع چندانى در دست نيست.

گروهى از مفسّران، جمله «والَّذينَ لا يَجدونَ الّا جُهدَهُم» در آيه 79 توبه را درباره ابوعقيل دانسته اند. خداوند مى فرمايد: «الَّذينَ يَلمِزونَ المُطَّوّعينَ مِنَ المُؤمِنينَ فِى الصَّدَقتِ والَّذينَ لا يَجِدونَ الّا جُهدَهُم فَيَسخَرونَ مِنهُم سَخِرَ اللَّهُ مِنهُم ولَهُم عَذابٌ اليم/ آنان كه از مؤمنانِ داوطلب، در صدقاتشان عيب جويى مى كنند، و كسانى را كه [براى انفاق در راه خدا] جز به مقدار [ناچيز] توانايى خود دست رسى ندارند، به تمسخر مى گيرند، خدا آنان را مسخره مى كند، و براى آن ها عذاب دردناكى است».

در نقلى از ابن عباس، ربيع بن انس و قتاده آمده است كه وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله مؤمنان را به آوردن صدقه تشويق كرد، برخى از آنان صدقاتى آوردند كه مورد تمسخر منافقان قرار گرفت و از سوى آنان به ريا متهم شدند. ابوعقيل نيز يك صاع (حدود سه كيلو) خرما آورد و گفت: جز 2 صاع خرما چيزى نداشتم كه آن را نيز شب پيشين با آب كشى براى نخلستانى، مُزد گرفتم. يك صاع را براى خانواده ام نگه داشتم و ديگرى را براى شما آوردم. منافقان با استهزاى وى گفتند: خداوند از اين صدقه ابوعقيل بى نياز است. به دنبال آن، آيه پيشين نازل شد و آنان را توبيخ كرد و به عذاب الهى وعده شان داد. بخارى با نقل اين جريان از ابن مسعود، مقدار صدقه ابوعقيل را نصف صاع ذكر كرده و ميبدى با توجه به سياق آيات، زمان پرداخت آن را در آستانه عزيمت پيامبر صلى الله عليه و آله به تبوك و براى تأمين هزينه جنگ دانسته است.

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم ، ج 2، صص42-43